Modelos psicolóxicos do aprendizaxe

As teorías psicolóxicas da aprendizaxe estudaron a orixe do coñecemento e os procesos lóxicos e psicolóxicos en relación á aprendizaxe. Estas teorías deron lugar a novos modelos educativos, estratexias e técnicas pedagóxicas que favoreceron o proceso de aprendizaxe. A aprendizaxe foi considerado como o resultado dos procesos implicados nos cambios
conductuales que se producían nos individuos e puxéronse de manifesto tres modelos como os máis influentes dentro da Psicoloxía da Aprendizaxe:

1. Modelos conductuales.
2. Modelos biolóxicos.
3. Modelos cognitivos.

Modelos conductuales da aprendizaxe

A aprendizaxe dentro deste modelo foi considerado como un cambio relativamente permanente no comportamento que reflectiu a adquisición de coñecementos ou habilidades a través da
experiencia. Dentro deste modelo foron caracterizados distintos procesos para explicar a aprendizaxe: condicionamento clásico, aprendizaxe asociativa ou por contigüidad, condicionamento operante e aprendizaxe observacional e imitación.

Condicionamento clásico

Iván Pavlov (1849-1936), demostrou que algúns tipos de comportamentos, aos que chamou reflexos, eran respostas a estímulos externos. Os reflexos incondicionados eran respostas naturais a estímulos específicos e chamou reflexos condicionados a aqueles que se aprendían asociando un estímulo neutro cun estímulo incondicionado. Os modelos tradicionais da aprendizaxe asociativa entre estímulos, categorizaron este tipo de aprendizaxe como a asociación entre un cambio producido no medio e o consecuente cambio comportamental producido pola exposición repetida ante ese estímulo.

Aprendizaxe asociativa

Edwin Guthrie (1886-1959), desenvolveu unha teoría da aprendizaxe en torno ao principio de asociación por contigüidad temporal entre estímulos e respostas. Si dúas sensacións eran producidas ao mesmo tempo e de forma repetida, terminarían asociándose de forma que si producíase só una das sensacións (estímulo), tamén sería evocada a outra sensación (resposta).
Segundo este modelo, a Psicoloxía da Aprendizaxe tiña como obxectivo a procura de factores ambientais que incidisen da mesma forma na conduta dos individuos, pero cando se incrementou a dificultade das tarefas comprobouse que unha teoría baseada na contigüidad temporal, resultaba insuficiente para dar unha nova resposta aos efectos que se estaban producindo, factor que provocou a postulación de novos modelos explicativos.

Condicionamento operante

Edward Thorndike (1874-1949) e B. Frederic Skinner (1904-1990), expuxeron o Condicionamento Operante, tamén coñecido como condicionamento instrumental, como o proceso polo que se podía fortalecer un comportamento que era seguido dun resultado favorable (reforzo), incrementado desta forma a probabilidade de que ese comportamento se volvese a repetir. Este tipo de condicionamento defendía que se podía aprender todo aquilo que era reforzado.

Condicionamento clásico e operante utilizaron estímulos e respostas para explicar o proceso de aprendizaxe. O condicionamento clásico resaltou a importancia do estímulo que daba lugar a unha resposta mentres que o Condicionamento Operante destacou a importancia da consecuencia que seguía a un determinado tipo de resposta e o efecto que esta provocaría ante a posibilidade de emitir outra resposta no futuro.

Aprendizaxe observacional e imitación

Albert Bandura, postulou esta aprendizaxe como a forma de adquirir coñecementos a través da imitación. Unha aprendizaxe no que participaban polo menos dúas persoas. Unha que actuaba como
modelo e outra que observaba e imitaba a conduta observada. Este tipo de aprendizaxe supuxo a ampliación dos límites das teorías da aprendizaxe e abriu camiño a un novo tipo de aprendizaxe social, de desenvolvemento da personalidade e de desenvolvemento dos valores sociais.

>> Artigo relacionado: Tipos e fases de observación do comportamento

As teorías psicolóxicas da aprendizaxe asumían que o comportamento era adquirido a través da experiencia previa do individuo, mediante procesos de condicionamento clásico ou instrumental.  A partir de entón empezouse a considerar a capacidade de aprendizaxe observacional, que permitiu ampliar o proceso de aprendizaxe a través da observación doutros individuos e das consecuencias da súa actuación.

O modelamiento ou aprendizaxe observacional, foi considerado como un dos medios fundamentais de aprendizaxe para a transmisión de valores, actitudes e patróns de pensamento e
novos comportamentos. Esta aprendizaxe converteuse nunha gran ferramenta para establecer novos comportamentos no individuo pero unha vez adquiridos, os procesos que determinarían a súa frecuencia de aparición na conduta serían os procesos de condicionamento instrumental.

2. Modelos biolóxicos da aprendizaxe

Os teóricos deste modelo característico da Psicoloxía da Aprendizaxe, estableceron como obxectivo prioritario o estudo dos cambios biolóxicos internos que se producían nos individuos. Para este modelo as técnicas do condicionamento soamente permitirían o estudo dos procesos biolóxicos implicados, polo que o estudo da aprendizaxe debería basearse na natureza de devanditos procesos biolóxicos pasando desde organismos unicelulares até chegar ao home.

3. Modelos cognitivos da aprendizaxe

O obxectivo de estudo da Psicoloxía da Aprendizaxe puxo de manifesto o coñecemento da natureza dos procesos cognitivos internos, principalmente os mecanismos que como a atención ou a memoria, eran utilizados para o proceso de aprendizaxe e os contidos do apreso como factores determinantes da conduta.

>> Artigo relacionado: A clasificación dos estilos cognitivos

Diferenza entre modelo biolóxico e cognitivo

A diferenciación entre modelos biolóxicos e cognitivos da aprendizaxe vén dade polo suposto da natureza cognitiva destes procesos. Para estes modelos foron os cambios nas estruturas cognitivas, derivadas de cambios na conduta, o principal obxectivo de estudo da aprendizaxe. O experimento volveu converterse no instrumento para realizar o estudo da natureza destes cambios cognitivos.

Os modelos biolóxicos e os modelos cognitivos partiron de supostos similares atopado a diferenza entre ambos, no suposto básico explicativo da aprendizaxe. Os modelos cognitivos
consideraron que a aprendizaxe producía cambios cognitivos nos individuos mentres que os modelos biolóxicos consideraron que os únicos cambios que se experimentaban eran biolóxicos.

A Psicoloxía Cognitiva xurdiu como resposta ás limitacións que presentaban os modelos conductistas. Neste contexto de profundos cambios xurdiu o programa de investigación cognitivista co enfoque do procesamiento de información máis orientado ao estudo de patróns de representación da información na memoria, que á forma en que se adquirían ou representaba dita
información como imos ver a continuación.

Aprendizaxe por Descubrimento

Bruner, presentou a aprendizaxe como un proceso activo. O proceso de aprendizaxe por descubrimento facía referencia á actividade mental de reorganizar e transformar o dado, polo que
o suxeito tiña a posibilidade de ir máis aló do simplemente dado. Para Bruner a aprendizaxe era un proceso de coñecemento que se producía de forma inductiva, é dicir, o suxeito realizaba unha aprendizaxe que ía en grao sumo específico todo o máis xeral.

Considerando a aprendizaxe como un proceso inductivo, o ensino pasou a ser considerada como un proceso para facilitar o descubrimento das relacións establecidas entre os conceptos máis simples. Ao longo deste proceso o individuo implicaríase de forma activa na aprendizaxe conseguindo ir máis aló do simplemente dado como sinalamos anteriormente sendo o profesor quen guiaría aos alumnos cara ao descubrimento.

Esta proposta de Bruner sobre a eficacia da aprendizaxe e o ensino por descubrimento terminou sendo o centro de diversas críticas e valoracións, chegando a quedar considerada como
un método para o ensino conceptual en niveis básicos e para a aprendizaxe de procedementos e resolución de problemas até a adolescencia.

Aprendizaxe significativa e asimilación cognoscitiva

A idea central desta teoría é o que Ausubel define como aprendizaxe significativa, un proceso polo que se establecen nexos significativos entre a nova información e a información que xa se posuía. Ausubel presentou a relación da aprendizaxe significativa co almacenamento de información que se producía en determinadas zonas localizadas do cerebro. Facía referencia á asimilación do novo nunha estrutura mental constituída por entidades psicolóxicas ás que denominou conceptos inclusores, defendendo que a aprendizaxe significativa enriquecía os inclusores e creaba redes mentais de conceptos.

Os dous principios fundamentais desta aprendizaxe significativa foron a diferenciación progresiva e a reconciliación integradora. Cando se producía a asimilación dun novo contido, o concepto inclusor modificábase e a información almacenada tamén era afectada. Á transformación dos inclusores que tiñan lugar na aprendizaxe, é o que Ausubel denominou diferenciación progresiva, converténdose na base da súa teoría da asimilación.

Segundo esta diferenciación progresiva, o educador presentaría o material de aprendizaxe coas ideas máis xerais e de forma gradual iría achegando datos máis específicos. Desta forma conseguiríase elaborar un esquema, proporcionando un método de análise que facilitaría o proceso de aprendizaxe aos suxeitos.

Outro dos principios desta aprendizaxe significativa foi a reconcialización integradora que facía referencia á capacidade de establecer unha relación entre conceptos que podían parecer
contraditorios.

>> Artigo relacionado: Teoría do desenvolvemento cognitivo de Piaget

Bibliografía

Woofolk, A. (2014). Psicoloxía Educativa (12ª edición). Editorial Pearson Educación: México