Como afecta levar mascarilla nas nosas relacións sociais

As máscaras volvéronse parte da nosa indumentaria habitual, do noso día a día, son as nosas protectoras e principal barreira ante as ameazas externas de virus e bacterias. A crise sanitaria do coronavirus estendeu o seu uso a todos os ámbitos e son ferramenta imprescindible para parar o avance da pandemia do COVID-19.

As máscaras son necesarias para protexer a nosa saúde e as dos demais, sobre todo cando é imposible manter a distancia social. A súa correcta utilización pode salvar moitas vidas, iso é evidente, pero tamén é certo que pode chegar afectar ás nosas relacións interpersoais sociais porque nos limitan á metade a expresión facial das nosas emocións.

As máscaras limitan a expresión emocional (pero poncha igual)

Cando nos comunicamos con outra persoa cara a cara utilizamos os nosos xestos faciais como ferramenta fundamental para que entendan o que queremos expresar. A musculatura da cara móvese acorde a esas emocións e agora témola limitada á metade.

É importante que as outras persoas recoñezan en nós eses xestos emocionais que serven de referencia social, sobre todo para os máis pequenos que están a desenvolver esta habilidade natural de empatizar cos demais regulado polas chamadas neuronas espello. Estas neuronas serven para sincronizarnos co que vemos nos demais e aprender deles. A máscara limita a nosa empatía cara aos demais polo que debemos de reforzar outros sistemas de comunicación para mellorar este proceso psicolóxico que tanto axuda a entender aos demais de forma eficiente.

Non hai que ser alarmistas con este feito, xa que o noso propio cerebro ten suficiente capacidade e plasticidad neuronal como para adaptarse a esa falta de información e compensala potenciando outros estímulos que recibimos da outra persoa como o seu ton de voz, movementos do corpo, mirada máis profunda, etc. Aos poucos o cerebro reaprende a procesar doutra forma a información até o punto de que deixa de darlle tanta importancia ao feito de levar máscara e xa pasa a ser un elemento máis da nosa comunicación.

Como mellorar a comunicación con máscara?

Gran parte da nosa comunicación prodúcese de maneira visual, aquilo que vemos espértanos maiores emocións polo que o interiorizamos e aprendemos mellor. Por iso é importante a comunicación cara a cara. O distanciamento social ha agravado tamén esta posibilidade de comunicación, en parte mellorada pola extensión do uso das videollamadas. O medo, ansiedade e tensión que xera este distanciamento social tamén vai repercutir en como nos expresamos.

Unha solución sinxela é a través do uso de máscaras personalizadas baratas pódese conseguir que a través do deseño impreso as persoas que che vexan sentan identificadas coa persoa que se esconde detrás da máscara. Unha máscara personalizada que indique o noso estado emocional actual pode axudar a identificar por parte da outra acode como che atopas. Evidentemente, unha máscara alegre non vai substituír o teu sorriso pero pode axudar a interpretar que estás contento ese día.

Neste aspecto, lembra sempre usar máscaras homologadas e acorde ás suxestións das autoridades sanitarias.

Identificar os xestos faciais das emocións que non se ocultan

Pero como dicimos, a máscara só limita a nosa expresión emocional á metade. Concretamente os músculos que interveñen nas nosas emocións principais son os seguintes, tomando como referencia os estudos de Paul Ekman sobre o seis emociones gestuales primarias:

• Alegría:
  • Non vemos con máscara: Contracción do músculo do pómulo ao beizo superior (sorriso).
  • Si vemos con máscara: Contracción do orbicular que rodea o ollo.
• Tristeza:
  • Non vemos con máscara: Estiramento dos beizos horizontalmente.
  • Si vemos con máscara: Engúrrase o entrecejo, pálpebra superiores caen e as cellas se angulan  cara arriba.
• Ira:
  • Non vemos con máscara: Apértanse os dentes.
  • Si vemos con máscara: Cellas xuntas e orientadas cara abaixo, fixación da mirada.
• Sorpresa:
  • Non vemos con máscara: A mandíbula tende a caer un pouco.
  • Si vemos con máscara:  As pálpebras superiores elévanse e os inferiores ténsanse.
• Noxo:
  • Non vemos con máscara: Engúrrase o nariz e elévase o beizo superior.
  • Si vemos con máscara: Estrechamiento dos ollos.
• Medo:
  • Non vemos con máscara: Alongamento dos beizos cara atrás.
  • Si vemos con máscara: Elevación das pálpebras superiores e os inferiores ténsanse.

Coñecer estes xestos vai axudar a potenciar aqueles que quedan visibles aos nosos ollos.

Mellorar a linguaxe non verbal

Ademais do feito físico de que non vemos completa a cara da outra acode tamén repercute moito que a nosa voz se ve alterada, escóitasenos un pouco menos e non poder ver os beizos das persoas ao ritmo da súa fala dificulta a identificación das palabras que se pronuncia. Por iso as persoas sordomudas teñen maiores dificultades co uso das máscaras, pero deles tamén debemos aprender a mellorar o resto de capacidades non verbais:

• Kinestesia: potenciar os nosos movementos corporais para que a percepción sexa mellor. Acompañar co movemento o que queremos expresar. Por exemplo, si queremos asentir positivamente a unha persoa realizar o movemento da cabeza correspondente. Ou si pídennos unha indicación, sinalizar coa man.
• Paralenguaje: fai referencia aos elementos non verbais da voz, como a entonación, o volume, a velocidade, acentuación, ritmo, pausas e silencios. Debemos elevar un pouco máis o ton de voz sen chegar a gritar  así como falar lixeiramente máis amodo para que a outra acode procese mellor a información que recibe sen esa retroalimentación dos beizos. Non está de máis repetir máis veces do normal as cousas que queremos dicir.

Potenciar outros sentidos

O feito do distanciamento social e as restricións das máscaras as persoas que están a se relacionar con outras baixo estas circunstancias potenciarán outros sentidos externos como o oído ou o olfacto. Si non podes mostrar o teu sorriso, polo menos mostra un bo cheiro corporal.

Controlar o ambiente externo

Para mellorar a comunicación é tamén de gran importancia controlar, sempre que se poida o ambiente externo. Si es profesor ou adestrador deportivo axudarache que a túa clase se sitúa en forma de Ou para asegurarche de que tanto a ti como entre os alumnos exista un contacto visual máis directo para que poidan compartir información coa mirada e resto de movementos e xestos do corpo. É importante ademais reducir o ruído externo máis do habitual. O uso de apoio visual extra tamén é de gran axuda: uso de lousas, vídeo ou ejemplificar os exercicios uno mesmo para que os alumnos e/ou xogadores entendan mellor a tarefa que se explica.

A pandemia trouxo novos hábitos de vida aos que debemos afacernos, pola túa saúde e pola dos que nos rodean: ponche a máscara, mantén a distancia de seguridade e lávache as mans.