A activación óptima, crave do rendemento deportivo.

A competición deportiva xera niveis de ansiedade que conseguir que os seus niveis sexan os óptimas será unha das claves para mellorar o rendemento deportivo en calquera tipo de actividade físico-deportiva. Lembremos a ansiedade non é ningún tipo de problema ou trastorno, o que si o é é o seu desequilibrio e a consecuente desorde que xeral.

A ansiedade é un sistema de alerta natural do organismo e en calquera competición será necesario manter uns bos niveis de activación para mellorar a execución deportiva. Si non se consegue este equilibrio adecuado, a ansiedade pode afectar os procesos fisiológicos e cognitivos do deportista até deteriorar a execución. É dicir, pérdese a concentración e a tensión deportiva óptima.

>> Artigo relacionado: Cando a ansiedade é a solución e non o problema.

Cando un deportista atópase nun estado de “perda de concentración” presenta niveis máis altos de ritmo cardíaco, sequedad na boca, presión no peito ou garganta (nó na garganta), tremores e unha sensación de incapacidade e claridade de ideas que chega mesmo a paralizalo.

En función do tipo de actividade deportiva que esteamos realizado necesitaremos uns niveis de activación ou outros adaptados ás esixencias de concentración pero o que si parece estar claro é que non é boa nin unha alta activación nin unha alta relaxación no momento da competición.

En busca do arousal deportivo óptimo: a activación deportiva.

A resposta aos niveis óptimos de activación tena o termo arousal. O arousal é unha activación xeral fisiológica e psicolóxica do organismo, variable ao longo dun continuo que vai desde o soño profundo até a excitación intensa (Gould e Krane, 1992)

A función do arousal é responsabilizarse da toma de enerxía idónea para que os recursos do deportista sexan os máis eficientes posibles, de manter a intensidade da motivación no equilibrio do continuo do arousal. Por iso, as persoas con niveis de arousal baixos atoparanse demasiado tranquilas e relaxadas o que mingua, entre outras cousas, a súa capacidade de reacción e os seus reflexos. Doutra banda, as persoas cun arousal alto terán máis facilidade para manterse activadas.

>> Artigo relacionado: Preparación psicolóxica para a competición: a psicoloxía como parte da planificación deportiva.

Adóitase utilizar o termo arousal indistintivamente para referirnos á ansiedade ou a tensión, pero no ámbito deportivo é fundamental saber diferencialos. A ansiedade está máis relacionada co estado emocional da persoa e vinculada a estados de preocupación e nerviosismo, que se relaciona posteriormente co estado de activación ou arousal do individuo. Poderiamos dicir que a ansiedade sería a emoción que activa ao organismo e que o arousal son os niveis nos que se mantén esa activación.

A ansiedade influirá por tanto en tres sistemas de resposta que delimitarán o noso arousal:

• Sistema Motor: o comportamento observable derivado: tremores, movementos inapropiados, intranquilidade.
• Sistema Cognitivo: o estado interno, os pensamentos e preocupacións da persoa.
• Sistema Fisiológico: incremento frecuencia cardíaca, taxa respiratoria, conductancia da pel ou volume sanguíneo. A sobreactivación fisiológica implicará taquicardias, insomnio, sudoración excesiva.

Como afecta o nivel de activación ao rendemento?

Como vimos dicindo, na práctica deportiva ten vital importancia atopar o nivel de arousal óptimo e coñecer como afecta, xunto coa ansiedade, ao rendemento deportivo. Durante os anos, os estudiosos da psicoloxía deportiva desenvolveron diversas teorías.

Teoría do impulso.

A teoría do impulso ou drive, desenvolvida por Spence e Spence (1966) indica que a relación entre arousal e rendemento deportiva é linea. É dicir, a medida que aumenta o estado de activación tamén o fai o seu rendemento:

Execución Deportiva (P) = Hábito (H) x Impulso (D)

O hábito (H) refírese á orde xerárquica ou dominancia das respostas correctas (acerto) ou incorrectas (fallo) de o suxeito, mentres que o impulso (D) ten o significado da intensidade do comportamento.

Esta teoría está actualmente pouco aceptada, xa que a sobreactivación e preocupacións excesivas terminan por influír na execución final.

Teoría da U invertida.

Esta teoría desenvolvida por Yerkes e Dodson (1908) propón que a medida que se incrementa o arousal (desde a somnolencia até o estado de alerta) auméntase de maneira progresiva a eficiencia do deportista na execución. Con todo, cando se soprepasa un certo nivel de activación  cara á excitación comeza a decrecer o rendemento. É dicir, existe un punto óptimo de execución da tarefa. Gráficamente, sucédese unha Ou investida na relación entre execución e arousal.

Artigo relacionado: Diferenza entre rendemento no adestramento e na competición.

Modelo da catástrofe de Hardy.

Mellorando os modelos anteriores está a teoría da catástrofe de Hardy (1990). Neste caso, o rendemento e o arousal tamén se relacionan en forma de Ou investida como na teoría explicada anteriormente pero só para os casos nos que o deportista non está preocupado, ou os seus niveis cognitivos de ansiedade emocional son baixos. Cando o estado de ansiedade é elevado, chega un momento no que, xusto despois de chegar ao seu estado máis óptimo calquera tipo de activación extra pode producir un notable descenso no rendemento de forma máis drástica que no modelo anterior. O que sucede é que o deportista detecta a posibilidade do fracaso, e ese medo faille descender rapidamente a súa potencial execución. É o que pasaría por exemplo no caso dun xogador de fútbol que debe encarar o lanzamento dun penalti. A súa activación era alta pero o medo ao fallo pode facerlle descender os seus niveis de execución óptima si previamente conseguiu o seu estado de activación cunha estado de ansiedade elevado.

Por tanto, para que o rendemento sexa óptimo non é suficiente con alcanzar un nivel ideal de arousal, necesítase controlar o estado cognitivo de ansiedade.

Teoría do Investimento.

Neste caso, Kerr (1985) matiene que que o modo no que o arousal dun deportista afecta ao seu rendemento depende da interpretación que o propio deportista fai do seu particular nivel de arousal. É dicir, o deportista debe entender o seu nivel de activación ou ben como unha emoción agradable ou desagradable e en función do momento e contexto da práctica deportiva. Ademais, pode ser que varíe a súa interpretación dun momento a outro. É por isto, que se volve importante o traballo da intelixencia emocional para coñecer como eses estímulos externos afecta as emocións da persoa e ao comportamento posterior derivado. O traballo con técnicas de control do arousal é unha das ferramentas máis importantes para conseguir un rendemento ideal, autocontrolando os nosos niveis de activación. Estas técnicas débense adestrar previamente á competición para despois polas en práctica tanto antes, durante como despois de cada fito competitivo.

>> Artículo relacionado: Cómo mejorar la competitividad deportiva: el entrenamiento en exposición

Teoría das Zonas de Funcionamento Óptimo.

As zonas de funcionamento óptimo (ZOF), teoría desenvolvida por Hanin (1986) conclúe que o nivel de activación dun deportista é unha cuestión individual polo que cada deportista ten a súa zona óptima de activación. Determina que un deportista alcanzará o seu máximo nivel de rendemento cando a súa ansiedade precompetitiva estea comprendida dentro dun rango de zona óptima de funcionamento (ZOF) quye vai depender das características persoais do individuo e da dificultade da tarefa.

Diferénciase do modelo da Ou investida en que o estado óptimo non sempre coincide co punto medio da curva, pode variar de persoa en persoa, cada cal o consegue antes ou despois. E difire ademais, en que o nivel óptimo non é un punto senón un rango ancho, podendo así mesmo manterse durante máis tempo o estado de rendemento pleno.

Os adestradores ou psicólogos deben axudar a que os deportistas identifiquen cal é a súa zona óptima de activación para aprender a mantela ou saber cando deben realizar as execucións dos exercicios para conseguir un maior rendemento.

Un deportista que aprende a xestionar a súa activación e entende cando debe e cando non debe actuar será un deportista máis eficiente. Existen numerosas técnicas que axudarán ao deportista a identificar a súa zona óptima en función das súas características persoais, fisiológicas e técnicas para render ao máximo. Acode a un psicólogo deportivo si necesitas tomar autoconsciencia do teu nivel de activación.

_

Referencias: 

Gould, D. & Krane, V. (1992) The arousal-athletic performance relationship: current status and future directions. En T. Horn (ed.) Advances in sport psychology. Champaign: Human Kinetics, 119-141.

Hanin, E.L. (1980) A study of anxiety in sports. En W.F. Straub (ed.) Sport psychology: an analysis of athletic behavior. Ithaca: Mouvement Publications, 236-249.

Hardy, L. (1990) A catastrophe model of performance in sport. En J.G. Jones e L. Hardy (eds.) Stress and performance insport . Chichester: Wiley,  81-106

Kerr, J.H. (1985) The experience of arousal: a new basis for studying arousal effects in sport. Journal of Sport Sciences, 169-179.

Yerkes, R.M. & Dodson, J.D. (1908) The relation of strength of stimulus to rapidity of habit formation. Journal of Comparative Neurology of Psychology, 459-482