Efecto Peltzman: a sensación de seguridade pódese volver en contra

O efecto Peltzman ten lugar cando unha medida de seguridade produce outros comportamentos paralelos de maior risco. É o que sucede cando unha persoa pensa que por porse unha máscara xa está libre de infeccións e desatende o resto de obrigacións de seguridade e hixiene.

Que é o efecto Peltzman?

Trátase dunha conduta de compensación do risco que se axusta en función do risco percibido pola persoa que sente máis protexida do que realmente está polo feito de asumir unha medida de seguridade, sen ter en conta o resto das medidas de prevención dun posible perigo. Por tanto, o beneficio neto conseguido pola utilización dunha medida de seguridade é menor do esperado, porque nos volvemos menos cautelosos. Este comportamento está relacionado directamente co que se coñece en psicoloxía social como adaptación conductual.

>> Artigo relacionado: A ilusión de vulnerabilidade: por que nos creemos inmunes a todo?

O nome de efecto Peltzman vén dado polo profesor de economía da Universidade de Chicago Sam Peltzman que publicou en 1975 o estudo “The Effects of Automobile Safety Regulation” no que afirmaba que o feito de regularizar e obrigar o uso de certas medidas de seguridade nos vehículos non reducía substancialmente as mortes nas estradas xa que os condutores deixaban de responsabilizarse dun mesmo e dos demais cometendo outras irresponsabilidades ou condutas de risco como maior velocidade, desatención na estrada, etc. dada esa falsa sensación de seguridade ou invulnerabilidade.

Aínda que a Lei de Seguridade e Vehículos (1966) reduciu en Estados Unidos a porcentaxe de mortes por accidentes de tráfico fíxoo nunha porcentaxe similar ao de antes de dita lei e mesmo aumentaron o número de accidentes e as mortes de ciclistas, motoristas ou peóns aínda que non a dos condutores. É coma se polo feito de terse que pór o cinto de seguridade ou que o vehículo dispoña de sistemas de seguridade como o ABS o condutor desatendía o resto de variables de accidente (Pelzman, 2013).

Efecto Peltzman e coronavirus: a máscara non nos volve invulnerables

En tempos de crise sanitaria e económica debido á pandemia polo novo coronavirus parece que porse unha máscara vólvenos máis invulnerables. A máscara é a nova capa de invisibilidad, que con ela posta parece que o virus xa non nos ve. Coidado, a máscara axuda a evitar o contaxio e a propagación do virus. Con todo, non debemos desatender o resto de medidas de hixiene e prevención do contaxio xa sexa do COVID-19 como doutro tipo de infección. E moito máis cando se usan máscaras non homologadas ou que non protexen correctamente.

Segundo a teoría do efecto Peltzman, unha vez que nos pomos a máscara podería ser que adaptemos o noso comportamento, de maneira inconsciente na maioría dos casos, e deixamos de atender ao resto das medidas. Co uso de máscara mantense menor distancia de seguridade, lávanse menos as mans, tocámonos máis a cara, etc. En definitiva, percibimos unha sensación de protección que nos achega a outros perigos.

Este feito xa o avisaron as autoridades sanitarias cando se produciu un uso masivo de luvas de protección. Esa sensación de falsa seguridade que xeraban era contraproducente xa que evitaba lavarse as mans ou nos levabamos exactamente igual as mans á cara co cal o risco de contaxio, no canto de diminuír, aumentaba.

A imposición de medidas de seguridade debe acompañarse de concienciación

Un dos grandes problemas para parar a transmisión do virus é que non só fan falta medidas legais, senón conciencia social. O máis difícil de controlar é o comportamento individual e a responsabilidade persoal que se asuma respecto desas medidas. Isto é moi difícil de conseguir a curto prazo xa que esixe unha reconstrución cognitiva social que é moito máis complexa e tarda máis en adaptarse á nova situación que as medidas legais impostas e que se debe ter en conta á hora de tomar as decisións. Débese informar correctamente sen confundir ao cidadán e realizar tarefas de educación social e intelixencia emocional para mellorar este tipo de comportamentos futuros.

Outros exemplos de efecto Peltzman

O exemplo das máscaras ou as luvas é o que máis nos está afectando hoxe en día, pero existen multitude de exemplos que se explican con este efecto. Nótese que as medidas de seguridade sempre axudan a reducir o risco, para iso están. O que tenta explicar o efecto é que no beneficio neto débese incluír esta variable de aumento de probabilidades doutras condutas de risco asociadas. As expectativas de mellora grazas á medida de seguridade son menores do que nun principio se pode pensar. Aquí outros exemplos aplicados a este efecto:

1. Seguridade viaria: freos ABS e cintos de seguridade. O sistema de freos antibloqueo están pensados para permitir que o vehículo poida virar mentres se frea e aumentar así a seguridade. Con todo, varios estudos demostran que os condutores compensan isto conducindo máis rápido polo que aumenta outro tipo de accidentes. No cómputo global evidentemente é mellor ter ABS que non telo. Unha cousa similar sucede co uso obrigatorio dos cintos de seguridade, como parece que nos protexen condúcese máis rápido e cométense máis imprudencias. O mesmo sucede, por exemplo, si unha estrada está pintada ou ten delimitados as beiravías. Cando non hai esas limitacións tomamos as medidas de precaución de forma persoal e non dependente desas marcas externas.
2. Deporte. No ámbito deportivo, o caso máis destacado é o uso de cascos protectores para diversas modalidades (esquí, boxeo, fútbol americano, paracaidismo, etc.). Os esquiadores que levan casco nalgúns casos van máis rápido que os que non o usan. Os cascos de boxeo daban unha sensación de invulnerabilidade que deu lugar a que os boxeadores fosen máis ousados a golpear ao rival. Non se defendían tanto polo que ao final recibíanse máis golpes. Recalcamos de novo que en valores globais o uso do casco é unha medida de prevención básica en moitos deportes, por iso úsanse.
3. Seguridade en parques. Agora os parques dos nenos teñen moitas máis medidas de seguridade como chans acolchados ou similares, iso non quere dicir que os nenos non se vaian a caer, iso si seguramente con menor consecuencia grazas a esas medidas de protección. Cando estes medios non existían a precaución era maior.
4. Enfermidades de transmisión sexual. Os comportamentos sexuais de risco como a transmisión do VIH/SIDA pon en evidencia que non só as campañas de uso de condóns eran suficientes, xa que o seu uso desinhibe a práctica sexual, aumenta a súa práctica e asúmense máis riscos. De novo, a medida de seguridade é fundamental, pero debe de ir acompañada de concienciación e educación.
5. Protección da natureza ou zonas de ben cultural. Algunhas medidas de protección de hábitats naturais de animais ou especies en extinción potenciaron outras condutas humanas de compensación. Por exemplo, a talla de zonas de árbores cando se detecta na zona unha especie en extinción para non perder economicamente a madeira. Igual sucede en construcións sobre nichos arqueolóxicos para tapar ese posible ben cultural.

Conclusión

As leis de seguridade e prevención deben ir acompañadas do estudo do comportamento humano que xeran nos individuos para melloralas. Ademais, deben ir acompañadas da educación social necesaria para que se cumpran e non se descoiden o resto das responsabilidades persoais.

_

Referencias bibliográficas:

Peltzman, S. (1975). The Effects of Automobile Safety Regulation. Journal of Political Economy, 83(4), 677-725. Recuperado o 6 de  n oviembre de 2020 de http://www.jstor.org/stable/1830396

Peltzman, S. (2013). Regulation and the Wealth of Nations: The Connection between Government Regulation and Economic Progress