O fenómeno do oso polar e os pensamientos obsesivos.

Antes de seguir lendo o artigo vouche a pedir unha cousa sinxela: durante o próximo minuto tenta pensar nalgunha cousa, a que queiras, salvo nun oso polar (branco).

[1 minuto despois] Fuches capaz de non pensar no oso branco? Seguramente que non e é probable que che imaxinaches ao oso polar aínda máis nítidamente na túa cabeza dando voltas. Isto é debido ao que o psicólogo social Daniel Wegner (1948-2013) chamou mecanismo de control mental irónico bimodal. Este fenómeno pásalle a todo o mundo e crea na nosa mente un efecto de obsesión, non te preocupes, é normal. Explicámolo.

O Dr. Daniel Wegner realizou un experimento na Universidade de Harvard dentro do seu abanico de investigacións sobre a eliminación de pensamentos. Corría o ano 1987 pero a idea da que xurdiu o experimento é moi anterior e provén dos escritos do escritor ruso Fiódor Dostoyevski (1821-1881). O famoso escritor ruso escribiu nunha das súas obras, “Notas de inverno sobre impresións de verán”, a seguinte cita:

“Tente imporse a tarefa de non pensar nun oso polar e verá ao maldito animal a cada minuto”

Fiódor Dostoyevski (1821-1881)

A partir desta observación, Wegner pediu aos participantes do experimento algo similar ao pequeno experimento que fixeches ao principio do artigo. É dicir, díxoselles aos participantes que pensasen no que quixesen de forma consciente durante 5 minutos, pero coa única condición de non pensar nun oso polar. Cada vez que visualizasen o oso polar deberían tocar unha campá para rexistralo. E así foi, os participantes fixeron soar a campá en intervalos de menos dun minuto. Aí estaba o oso polar nas súas mentes a pesar das instrucións precisas de non facelo.

A continuación pedíuselle a ese mesmo grupo de suxeitos que pensasen conscientemente nun oso polar, comparándoos con outro grupo de control ao que tamén se lles pediu que pensasen nun oso polar. O grupo control non participara na primeira parte de experimento (non pensar no oso branco). Repetiuse a historia, os participantes do primeiro grupo pensaron moitas máis veces no maldito oso polar unha e outra vez.

Isto sucede polo que Wegner denonimó mecanismo de control mental irónico bimodal. O que sucede é que unha parte da nosa mente está a traballar de forma consciente e intencional mentres que a parte irónica faio baixo procesos inconscientes de supervisión involuntaria. Dito doutra forma, o noso cerebro está por unha banda tratando de evitar o pensamento (un oso branco) e por outra está a comprobar constantemente que non se produzan pensamentos relacionados co obxectivo (non pensar) para non fracasar. Alguén ten que vixiar que funcione o mecanismo! O que pasa é que o que se produce é o fenómeno do oso polar…o maldito oso aparécesenos de novo na mente de forma paradoxal.

Como técnica, sérvenos para eliminar pensamentos ante condutas obsesivas ou pensamentos recorrentes ou irracionais. Trátase de substituír pensamentos non desexados, que normalmente son dolorosos, por outros inofensivos, como o oso polar. Todo o mundo ten pensamentos recorrentes (medos, discusións, frustracións, recordos) e tratamos de non pensar neles, pero ao tentar suprimilos vólvensenos unha e outra vez á cabeza. Saber que isto non funciona é o primeiro paso para eliminalos. Recomendo a lectura de leste outro artigo sobre falsas crenzas, o artigo sobre as distorsiones cognitivas. O importante é entender que os pensamentos non son máis nada que iso, pensamentos intangibles, e que non todo está baixo noso propio control.

O efecto do oso branco dáse en numerosos trastornos e problemas psicolóxicos. Por exemplo, os fumadores que tratan de non pensar nos cigarros resúltalles máis difícil deixar de fumar, produce máis ansiedade e o pensamento vólvese intrusivo. En persoas tensas ou depresivas este fenómeno producíase máis fortemente.

“Tenta non pensar nun oso branco”

Isto é o que lle dixo o seu irmán a León Tolstói (1828-1910). E é que non só Dostoyevski observou este fenómeno, o seu compatriota ruso e tamén famoso escritor Tolstói tamén falaba del. Dicía Tolstói que o seu irmán lle puxo unha difícil proba para poder entrar a formar parte do seu club. O seu irmán díxolle:

?Queda no recuncho ata que deixes de pensar nun oso branco?

O pobre Tolstói foi incapaz de conseguilo e quedou no recuncho durante horas pensando nos ditosos osos brancos.

Esta famosa anécdota de Tolstói foi usada moi hábilmente nunha campaña de publicidade da marca de coches española SEAT hai xa algúns anos. O obxectivo da campaña era crear o mesmo efecto que o oso branco pero co seu novo Seat Eivissa. Que se metese o coche vermello na nosa cabeza de forma repetitiva: “Así que mellor non mires o coche vermello que vén a continuación”. Sinxelamente, unha idea xenial dos creativos publicitarios. Unha vez máis a psicoloxía está no noso día a día.

Este é o vídeo do fantástico anuncio do Seat Eivissa que che explica en 30 segundos o fenómeno do oso polar.

 https://www.youtube.com/watch?v=Ri-7h7N3a_k

_

Referencias bibliográficas:

Wegner, D. M. (1989). White bears and other unwanted thoughts: Suppression, obsession, and the psychology of mental control. New York: Viking/Penguin. German translation by Ernst Kabel Verlag, 1992. 1994 Edition, New York: G