Celos infantís: causas e estratexias de prevención.

Os celos entre irmáns son moi comúns en practicamente todas as familias tras o nacemento dun novo membro do núcleo familiar. Non só prodúcense tras o nacemento senón que, en ocasións, xa durante o embarazo. É aquí cando se empezan a producir os primeiros comportamentos que desencadean un estado afectivo de medo ante a posibilidade de perder ou ver reducida a atención ou o agarimo do ser querido, neste caso os pais.

Esta resposta do irmán maior xorde de maneira adaptativa e transitoria polo que só sería realmente problemática naqueles casos nos que non desaparece ou se ve reducida no tempo, é aí cando é conveniente a axuda dun profesional. Neste artigo apenderás a recoñecer algunhas das causas de celos infantís, os comportamentos que provocan e algunhas estratexias de prevención para evitar que apareza esta conduta celosa na medida do posible.

Nos celos infantís a persoa sente a perda de atención e o medo consecuente a través de pensamentos distorsionados que en moitas ocasións é debido á falta de madurez emocional dos nenos que aínda non son capaces de manexar e expresar as súas emocións de forma correcta polo que se producen condutas inadecuadas como rabietas, desobediencia ou mesmo insultos cara ao seu irmán ou pais.

Os nenos deben aprender a canalizar e ventilar as súas emocións para que este tipo de condutas non se autorrefuercen en bucle. É dicir, si por exemplo o neno protesta por celos pero con ese comportamento logra o seu obxectivo, manterao no tempo. Iso si, como adultos, debemos saber identificar as condutas correctas das inadecuadas polo que tamén é aconsellable que os pais melloren as súas habilidades emocionais.

>> Artigo relacionado: Técnicas para controlar os celos.

Causas dos celos infantís.

Estas son algunhas das causas xerais que poden provocar celos infantís:

• Privilexios. O neno celoso detecta que parte dos seus privilexios han de ser compartidos agora. A ninguén lle gusta deixar de ser o centro único de atención. O novo irmán vese como un rival que loita por eses privilexios.
• Momento evolutivo. Prodúcense máis situacións de celos cando as idades dos nenos son máis pequenas e atópanse aínda na fase de apego emocional, que implica unha maior demanda de afecto aínda.  Ademais, canta menos diferenza de idade exista entre irmáns maior será esa rivalidade adaptativa.
• Preferencia sexo diferente. En ocasións chega á familia o desexado neno ou nena do sexo desexado e o anterior aínda que sexa de maneira inconsciente pasa a un segundo plano.
• Dependencia afectiva cara a un dos cónyugues. Si, non só os irmáns senten celos do novo membro da familia, en ocasións son os adultos os celosos ao ver diminuída a súa atención por parte da súa parella.
• Nivel de intelixencia emocional (sensibilidade). Cada neno e cada adulto ten un nivel de intelixencia emocional diferente polo que será máis capaz ou menos de manexar estas situacións. Existe certa predisposición xenética pero a educación emocional recibida cobrará gran importancia para lidar cos celos infantís.

>> Artigo relacionado: Compoñentes da intelixencia emocional.

Celos infantís: tipos de comportamentos.

Segundo Hidalgo (2010) as condutas máis habituais na celopatía infantil son fundamentalmente de catro tipos: cambios comportamentales, condutas regresivas, somatizacións e rivalidade.

1. Cambios no comportamento: desobediencia, negativismo, oposicionismo, pranto, rabietas, preguntas sobre si quéreno, etc.
2. Condutas regresivas: ouriñarse en cama, chuparse o dedo ou volver pedir o chupete, linguaxe infantil, etc.
3. Somatizacións: dor de estómago, dor de cabeza, cansazo, insomnio, falta de apetito, etc.
4. Rivalidade aberta: verbalizaciones de envexa e resentimento cara ao outro irmán ou mesmo agresividade e rexeitamento. Condutas desafiantes cara ao irmán e proxenitores.

Creo que sería conveniente incluír un quinto apartado que faga referencia a cambios no estado emocional: frustración, tristeza, irritabilidad e cambios bruscos no estado de ánimo. Por mor das condutas celosas prodúcense na maioría dos casos “pensamentos compensatorios” en forma de sentimentos de culpa xa que terminan por ser conscientes da situación e no fondo a familia quérese de maneira incondicional (normalmente) polo que se xera ese remorso polos comportamentos pouco apropiados.

Celos infantís: 10 estratexias de prevención.

Cada caso debe ser analizado especificamente pero en termos xerais estas serían algunhas pautas xerais para previr situacións celotípicas en nenos:

1. Analizar as crenzas dos pais e o clima familiar. Facer autoconciencia e saber si os pais teñen as crenzas correctas sobre este tipo de medos e o estilo de educación emocional que se ten respecto diso. Os nenos son esponxas de aprender e copiarán as actitudes dos seus pais.
2. Compartir responsabilidades e cooperar. Que todos os membros da familia, incluídos os nenos, realicen de forma cooperada a realizar tarefas do fogar. Por exemplo, o maior pode axudar a preparar a bañeira do pequeno cando toque a ducha. E o pequeno pode axudar ao maio a recoller a súa habitación (como poida). Eloxiar cando un irmán axuda a outro (en labores do recentemente nado).
3. Participación activa. Promover as charlas entre a familia ou os xogos colectivos,  facendo partícipe a todos eles das súas propias experiencias (contar como foi o colexio, o traballo, etc.). É moi importante que todos os nenos experimenten o éxito nalgún momento, é dicir, que sintan valoradas as súas accións.
4. Ensinar educación xeral. Si, a pedir perdón, a pedir as cousas por favor, a dar as grazas, etc.
5. Establecer límites. Os adultos son os que protexen e estimulan ao nenos pero sempre esixindo uns límites claros que os nenos entendan e sexan coñecedores deles. Na familia todos achegan o seu gran de area pero baixo unhas normas do fogar establecidas democraticamente.
6. Evitar os berros e descualificacións e máis aínda diante doutros membros da familia. As correccións en privado, os eloxios e valoracións positivas en público.
7. Evitar as comparacións entre nenos. Tanto propias como de terceiras persoas. O único que logrará será incrementar a rivalidade e por conseguinte os celos.
8. Educar en control emocional. Ensinar aos nenos a identificar as emocións e aprender a soportar pequenas frustracións, alegrarse dos éxitos do outro e a aceptarse a un mesmo coas súas debilidades e fortalezas. Aprender a resolver problemas. Estimulalos para que ventilen as súas emocións correctamente e exprésense de forma asertiva.
9. Respectar o espazo de xogo. Si uno dos nenos está a xogar ou realizando unha actividade persoal non fai falta estar encima deles ou propiciar que un dos irmáns se entrometa si non é un xogo colectivo en que se necesite a participación.
10. Evitar as atencións e dedicacións excesivas nin os privilexios dun neno diante do outro.

Estas son só algunhas ideas xerais e consellos para controlar os celos infantís, que outras estratexias utilizarías?

_

Referencias: 

Hidalgo, E. (2010). Los celos infantiles. Revista Digital Enfoques Educativos, 55, 168-177.

Pereda-López (2016). Intervención cognitivo-conductual en un caso de celos infantiles. Revista de Psicología Clínica con Niños y Adolescentes 3, 1, 53-58