En psicoloxía política sempre se utilizou o discurso do odio ou do medo como estratexia para alcanzar o poder. Máis que un discurso de odio, podemos falar dunha incitación emocional ao medo que xera unha resposta de odio. O medo é a reacción emocional máis utilizada para conseguir persuadir e influír socialmente. O medo é o que xera o odio a ese posible estímulo externo que nos di que nos fará dano, que nos prexudica, o cal xerará unha resposta de defensa lóxica ante un ataque.
O problema é cando esa mensaxe é manipulado en beneficio dunha organización concreta para crear esa crispación xeral que creará un pensamento grupal que se estenderá polos seus simpatizantes arraigando as súas crenzas (moitas veces falsas) ou influíndo no electorado máis desorientado ou confuso coa situación actual. Isto é o que se coñece en psicoloxía social como chiba expiatoria.
A chiba expiatorio, tamén denominado como cabeza de turco, é a consideración dunha persoa ou grupos de persoas como os culpables dalgún tipo de suceso social ou económico independentemente da súa inocencia. Esta inxusta estratexia exculpa a outros participantes dos sucesos de toda responsabilidade e enfócaa nun grupo concreto coa intención de captar seguidores.
As persoas xa que o que lanza a mensaxe crese a solución a este problema que el mesmo inculca na sociedade polo que conseguirá captar seguidores convencidos de que o seu novo líder liberaralles do medo e terror.
Os ditadores e tiranos que chegaron ao poder recorreron a chibas expiatorios como táctica practicamente en todos os casos coñecidos. O exemplo máis coñecido é a comunidade xudía, chiba expiatorio do partido nazi alemán. Adolf Hitler utilizounos no seu ascenso ao poder como cabezas de turco.
O ditador Idi Amin ordenou a expulsión dos asiáticos (existía unha gran colonia de indios) de Uganda en 1972 para fortalecer os lazos dos seus seguidores, a pesar de que posteriormente provocou unha grave recesión económica no país.
Estes dous exemplos, representan como se estende unha ideoloxía xenófoba e similar como instrumento político de xeración de medo.O caso da emigración ou mesmo outros sectores como o LGTBI+ ven ameazados por este tipo de partidos políticos que os xulgan e expoñen como cabezas de turco no seu propio beneficio.
Esta construción do medo realízana a través de mensaxes moi directas, emocionais, pondo exemplos gráficos e facilmente identificables aínda que para iso teñan que manipular a realidade, para espertar esa emoción de medo de maneira rápida e suxestiva no noso parte máis emocional do cerebro: a amígdala, o cal creará unha aprendizaxe emocional distorsionado e máis difícil de erradicar.
É moi común historicamente que partidos políticos radicais utilicen este tipo de discursos para influenciar nas persoas máis vulnerables emocionalmente, ou que se atopen nunha desorientación ideolóxica ou nun momento de incerteza social para levalos cara ao seu terreo.
Desde o meu punto de vista, as persoas cunha intelixencia emocional menos desenvolvida, como sucede cos mozos que están en proceso madurativo, ou aquelas persoas que teñan menor control emocional ou pola súa educación ou situacións persoais non se desenvolveron mellor emocionalmente son claros candidatos a ser máis facilmente manipulados por este tipo de discursos.
A incerteza, ou a falta de control sobre unha situación que xera medo, e que nos bloquea ou nos limita na capacidade de toma de decisións é o que en psicoloxía se denomina como indefensión apresa. Inculcar un discurso
A incerteza, ou a falta de control sobre unha situación que xera medo, e que nos bloquea ou nos limita na capacidade de toma de decisións é o que en psicoloxía se denomina como indefensión apresa.
Inculcar un discurso de medo, crea unha situación paralizante no votante que recorrerá ao que se presenta como o seu único salvador do conflito, e así é como se presentan as dereitas radicais, como salvadores da situación de medo que eles mesmos xeran a base de manipulacións. É coma se xerarase un heroe capaz de salvar á nación de un problema que non existe e a partir de aí exaltar o discurso.
Crear discursos pouco etéreos e pouco definidos, xa que entrar en detalles podería botar desmentir o propio discurso e non lles interesa que se saiba toda a verdade, usar contidos impactantes para espertar ese lado máis emocional da persoa e crear esa crispación e sentimento de guerra co “inimigo” (ou grupos de colectivos “inimigos”), utilizando a victimización, etc. Todo iso é o que xera esa polarización da sociedade.
Todo iso exaltado a través do altofalante das redes sociais, capaz de chegar a esa poboación máis vulnerable emocionalmente que caerán na súa trampa ideolóxica naqueles casos nos que non exista unha capacidade de crítica construtiva, de comparación de espírito científico que tenta cuestionar dalgunha forma esa mensaxe. Esa é a clave. Nese sentido a dereita radical ou a extrema dereita (cando se xustifica a violencia para conseguir os obxectivos) adoitan ser os que mellor manexan esta propaganda electoral.
Por exemplo, o partido español VOX, é o partido con máis seguidores en redes sociais como Instagram, con moita diferenza. Gustaríame saber cantas persoas dos que o seguen realmente leron o seu programa electoral ou son conscientes das solucións reais que expoñen sobre os problemas reais da sociedade.
A gran parte desa xente só quedan co discurso máis baleiro que ataca directamente a planos máis emocionais do tipo nacionalista, nativista, conservador, etc, que espertan esa falsa sensación de que existe un inimigo que nos ataca e faltaranos ás nosas liberdades, todo eles tergiversado ao seu favor, pero que realmente non son os que resolverán os problemas económicos, sanitarios, sociais, políticos, etc.
Esta identificación grupal vese intensificada co apoio das redes sociais e os constantes impactos en medios de comunicación que á súa vez xeran un efecto rebote que incrementa ese mesmo discurso de incerteza e polarización da sociedade, polo que as persoas acabarán caendo ao carón ou outro na súa ideoloxía, limitando a súa capacidade de decisión razoada si non se preocupan de investigar de onde proceden as mensaxes e si son certos ou non.
En resumo, en psicoloxía da comunicación utilizan estratexias como:
En psicoloxía política adóitanse usar este tipo de influencias por parte de todos os partidos, pero historicamente, os partidos de dereita radical ou mesmo extrema dereita son os que máis tentan persuadir utilizando esta técnica, en parte pola súa ideoloxía máis liberal e menos socialmente empática, con obxectivos de poder e autoritarios moito máis marcados.
Como xa diciamos ao principio, este tipo de discurso repetiuse ao longo da hora por parte de ditadores e tiranos ao longo e ancho do planeta. Basicamente, o que diferencia os movementos destes tempos dos anteriores é que a sociedade está moito máis globalizada e chégase a moitísima máis xente de maneira máis directa cun maior impacto e á súa vez máis vulnerable.
As persoas recibimos moitísimos máis estímulos a través da tecnoloxía e as redes sociais, moitísimos máis impactos sociais coa dificultade que iso supón para aprender a descifrar os que son reais dos que son ficticios, sen apenas valoración externa e chegando a masas moito maiores que xeran identidade emocional.
Á súa vez, hoxe en día existen moitísimas máis ferramentas de coñecemento, temos o coñecemento ao alcance da man, para poder apoiarnos nel para interpretar mellor as mensaxes, comparar, criticar ou consultar; pero non todo o mundo faio e queda con esa primeira mensaxe, incluso difundindo os bulos a través de redes sociais sen tan sequera molestarse en saber si son certos ou non.
Esas mensaxes chegan a unha ampla maioría de xente, moitos deles quedaranllo como real, compartirano e integrarán no seu ideario como certo. Aí está o nicho de poboación que acabará caendo nesa manipulación mediática deste tipo de partidos políticos, que buscan un voto na xente máis vulnerable.
Con todo, o máis fácil para a maioría da xente é non procesar mellor esa información que recibimos e confiar na “validación social” (si todo o mundo ségueo ou o comparte por algo será), a “simpatía” (este tipo cáeme ben, seguro que é certo), ou a “autoridade” (si dio alguén que se dedica a isto, por algo será) da que procede para dalas como boas, sexan ou non manipuladas a tal fin. E estes son principios básicos de influencia social, entre outros.
Os extremos son máis facilmente identificables, e as súas mensaxes chegan máis a esas persoas máis vulnerables e co altofalante das redes sociais e medios de comunicación aínda se identifican máis, polos efectos da validación social.
Como xa dicía anteriormente, as dereitas radicais ou extremas dereita adoitan ser as que toman máis este tipo de estratexias de influencia social nas súas campañas propagandísticas en tempos de incerteza, como xa pasou no seu momento noutros países como Alemaña, e con bos resultados para eles como obxectivo político, que non tanto para o seu país.
O ideal sería construír unha sociedade con ánimo crítico-construtivo, unha educación forte, unha boa educación emocional de base e ensinar aos mozos a manexar o coñecemento, que é a base para aprender a tomar decisións de maneira eficiente, sexa do tipo que sexa, tamén políticas.
_
Aladro Vico, E., Requeijo Rei, P. (2020). Discurso, estratexias e interaccións de Vox na súa conta oficial de Instagram nas eleccións do 28-A. Dereita radical e redes sociais. Revista Latina de Comunicación Social, 77. páx. 203-229. https://www.researchgate.net/publication/343320355_Discurso_estratexias_e_interaccións_de_Vox_en_a súa_conta_oficial_de_Instagram_en_as_eleccións_de o_28-A_Dereita_radical_e_redes_sociais
Morais, J.F., Huici. C. (2003). Psicoloxía Social. Madrid: UNED
