Pensamiento grupal: tomando malas decisións polo efecto do grupo

O pensamento grupal prodúcese cando as persoas cunha mentalidade similar dentro dun grupo acaban por tomar decisións erróneas polo feito de pertencer a devandito grupo. A toma de decisión sobre unha temática vese influenciada pola procura da unanimidade dentro do grupo, o cal chega a superar unha valoración máis realista ou analizada doutras opcións alternativas. Un pensamento grupal pode chegar a desvirtuar a percepción da propia realidade.

Como se forma un grupo psicolóxico?

Segundo esta definición de pensamento grupal, formar parte dun grupo psicolóxico pode facernos cambiar de opinión no beneficio da opinión xeral do grupo. Pero, como se chega a pertencer a un grupo?

As condicións necesarias e suficientes para que un determinado colectivo convértase nun grupo psicolóxico son tres:

• 1. Que os compoñentes dese colectivo defínanse como membros do grupo.
  2. Que compartan crenzas grupales.
  3. Que exista algún grao de actividade coordinada.

A primeira e terceira condición se subsumen na segunda, xa que a crenza grupal fundamental é “somos un grupo”. Son crenzas grupales aquelas conviccións que os membros do grupo son conscientes de compartir e que consideran definitorias do seu grupalidad.

O pensamento grupal

Baixo certas circunstancias, o grupo pode converterse tamén nun factor de resistencia ao cambio, exercendo entón un profundo impacto sobre a conduta correspondente dos seus membros individuais.

Poucos procesos grupales ilustran mellor este punto que o pensamento grupal, descuberto e estudado polo psicólogo Irving Janis (1972, 77), que o define como una certa forma de pensar que xorde cando, dentro dun grupo cohesivo, a procura de consenso chega a ser tan perentorio que fai pasar a un segundo plano a avaliación realista de liñas alternativas de acción.

Categorías de procesos grupales

O pensamento grupal pode caracterizarse como unha síndrome complexa, no que cabe distinguir tres grandes categorías de procesos grupales:

A primeira recolle aspectos directamente relacionados coa conduta intergrupal e os conflitos reais ou percibidos con outros grupos rivais ou, simplemente, distintos. O pensamento grupal caracterízase por unha percepción esaxerada da corrección e rectitud moral das formulacións do propio grupo e unha visión estereotipada, homoxénea, excesivamente uniforme e habitualmente peyorativa dos membros do outro grupo.

A segunda inclúe unha serie de ilusións compartidas polos membros do grupo en relación coa capacidade deste para abordar os problemas aos que se enfronta:

• A ilusión de invulnerabilidade (a máis perigosa): os membros do grupo comparten as crenzas de que nada malo vai sucederlles mentres permanezan unidos.
• A ilusión de unanimidade (complementaria da anterior): os membros do grupo teñen unha percepción moi esaxerada do grao de acordo que existe entre eles.
• A racionalización (acompaña aos dous anteriores) induce a saltarse a análise detida e coidadosa dos problemas que afectan o grupo e a substituílo por xustificacións a posteriori de liñas de acción que se emprenden non como resultado da deliberación e a reflexión, senón como expresión dos desexos e motivacións, moitas veces nin confesados nin admitidos, da maioría dos membros do grupo.

A terceira inclúe os aspectos máis coercitivos, que desempeñan tamén o seu papel no establecemento do pensamento grupal:

Os procesos anteriores refórzanse cunha forte presión cara á uniformidade, que se traduce nun rexeitamento frontal das críticas dirixidas por algúns membros ao procedemento seguido para alcanzar a decisión grupal, ou que leva á supresión directa da posibilidade de que os membros do grupo expresen dúbidas ou reservas sobre a forma de actuar da maioría grupal. A autocensura funciona como un mecanismo interno cunha función similar.

Janis apunta á existencia dunha figura moi peculiar do pensamento grupal, os chamados gardiáns da mente, membros do grupo que toman ao seu cargo a tarefa de manter a ortodoxia grupal e denunciar as posibles desviacións. Son os líderes que guían a un grupo cos seus seguidores que toman decisións en función de leste.

E ti, pensas de maneira grupal?