Atypical, análisis dunha serie sobre o trastorno de espectro autista (TEA)

Atypical 

é unha desas series de televisión (emitida por Netflix, neste caso) que che fan pensar sobre o funcionamento do cerebro humano e como inflúe de maneira tan directa nas nosas vidas. A serie narra a vida dun mozo de 18 anos diagnosticado con trastorno do espectro autista (TEA) de altas funcionalidades e do que isto supón para a súa familia e contorna. As súas altas capacidades lévanlle a querer cumprir un soño que á vez se volve un reto importante, e mesmo obsesivo, para unha persoa co seu trastorno: conseguir noiva.

Hei de dicir que a serie describe o trastorno dunha maneira bastante fiable pero debemos lembrar que as persoas con TEA sitúanse nunha determinada dimensión do espectro e as súas funcionalidades poden variar considerablemente dun extremo a outro.

Neste artigo imos primeiramente facer unha definición do que é o TEA para con esa base facer unha pequena análise de Atypical.

Que é o trastorno de espectro autista (TEA)?

O Trastorno Espectro Autismo, TEA, é unha alteración do desenvolvemento de caracter neuroevolutivo, é dicir, que modifica os procesos de neuroconstrucción do coñecemento e as competencias. Especialmente afecta as capacidades de comunicarse socialmente e ao os modos de comportamento da persoa consigo mesmo e cos demais. Afecta de maneira dimensional, en espectro, segundo o grao de penetración presentando por tanto diversos graos de severidade.

>> Artigo relacionado: 10 técnicas para mellorar a comunicación interpersoal.

As persoas con TEA presentan un déficit en claves socioemocionales básicas, é dicir, na maneira na que nos entendemos, de como me entendes ti a min e eu a ti polo que lles presentan dificultades severas para desenvolver e comprender as relacións sociais.

Nenos que non se axustan na relación, non dan as respostas adecuadas, non miran, non responden o nome, falta de entendemento dos sinais emocionais. Comportamentos repetitivos, estereotipado…ou mental e cognitivo: obsesivos, patróns, intereses fixos.

Os trastornos do espectro autista teñen unha causa de orixe neurológico non curable, con todo non se coñece aínda a súa orixe.

Resumindo os criterios diagnósticos que reflicte o actual DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual or Mental Disorders),

1. Déficits persistentes en comunicación social e interacción social
   1. Déficits en reciprocidad socio-emocional;
   2. Déficits en condutas comunicativas non verbais usadas na interacción social
   3. Déficits para desenvolver, manter e comprender relacións
2. Patróns repetitivos e restrinxidos de condutas, actividades e intereses.
   1. Movementos motores, uso de obxectos ou fala estereotipados.
   2. Insistencia na igualdade, adherencia inflexible a rutinas ou patróns de comportamento verbal e non verbal ritualizado.
   3. Intereses altamente restrinxidos, obsesivos, que son anormais pola súa intensidade ou foco.
   4. Hiper ou hipoactividad sensorial ou interese inusual por aspectos sensoriais da contorna.

Todos estes síntomas deben estar presentes no período de desenvolvemento temperán e deben causar alteracións clinicamente significativas a nivel social, ocupacional ou e outras áreas do funcionamento. Todas as alteracións sinaladas non se explican mellor pola presenza dunha discapacidade intelectual ou atraso global do desenvolvemento.

>> Artigo relacionado: Os trastornos mentais debuxados.

É a síndrome de Asperger un tipo de trastorno do espectro autista?

Si, a síndrome de Asperger é un tipo de Trastorno do Espectro Autista no que non se observa atraso no desenvolvemento da linguaxe nin na súa adquisición. Non presenta discapacidade intelectual e as persoas con síndrome de Asperger teñen unha boa capacidade verbal aínda que presentan dificultades para manter unha conversación ou realizan comentarios incongruentes á situación.

Síndrome de Asperger, trastorno do espectro autista sen discapacidade intelectual. Boa capacidade verbal. Uso funcional da linguaxe non boa, dificultades para manter unha conversación ou comentarios incongruentes. Unha persoa con interese en animais, sóltalle un monólogo sobre iso. Expertos coleccionadores de datos ou coleccións con normas ríxidas.

Análise de Atypical, unha serie sobre o TEA.

Recoméndoche ver a serie antes de continuar lendo este artigo para evitar posibles spoilers.

A expresión que encabeza o cartel principal da serie resúmeo bastante ben todo: “O normal está sobrevalorado”. O protagonista da serie é Sam, interpretado magníficamente polo actor Keir Gilchrist, un mozo de 18 anos diagnosticado con Trastorno do Espectro Autista (TEA) con altas funcionalidades. Segundo os criterios do DSM-5, existen tres niveles de severidade do TEA e polo que podemos observar na serie Sam presenta un nivel 1, o máis baixo, que lle afecta principalmente á súa comunicación social e aos seus intereses, de carácter restrinxido e repetitivo.

No entanto, con axuda da súa psicoterapeuta iniciará unha aventura de gran carga socioemocional que o levará a tentar superar diferentes barreiras sociais e persoais: ter noiva. Por que non? Realmente os TEA poden ter relacións de parella, de feito o 9% deles están casados, segundo datos mostrados na serie. Non é que non queiran comunicarse, é que son incapaces de facelo.

Algúns exemplos de comportamentos tipo TEA de Sam (Atypical).

Ao longo da serie ven reflectidos numerosos comportamentos de persoas con este tipo de trastorno:

• Presenta respostas atípicas a aperturas sociais con outras persoas. Conversacións triviais e meramente obxectivas, son incapaces de entender o sentido figurado polo que a súa forma de entender o mundo é literal. Ademais, unha simple pregunta pódea converter nun longo monólogo sobre o tema de corte estritamente obxectivo e fóra de contexto.
• Incapacidade para entender e expresar correctamente as emocións. Na serie vese como a súa psicoterapeuta ensínalle a rir en función de diferentes situacións e contextos. No principio da serie tamén se mostra como Sam foi aprendendo as emocións coa axuda da súa familia a través de cartas de emocións.
• Condutas de substitución. Como técnica para aliviar a ansiedade que xera a frustración de non lograr comprender e por tanto afrontar situacións inesperadas para el realiza condutas de substitución de carácter repetitivo. No caso de Sam pódese ver como recita de memoria os tipos de pingüíns e anda ao redor da cama.
• Illamento. O feito de non comprender o que sucede ao seu ao redor lévao a usar cascos para illarse do son e do exterior así como porse nervioso con determinados ruídos que parecen insignificantes, como o ruído dos botóns dunha chaqueta.
• Dificultade para realizar situacións cotiás como comprar roupa.
• Necesidade de necesitar probas empíricas e obxectivas. Tanto é así, que tenta ligar con outras mozas simplemente como experimento, realiza encuentas aos compañeiros de instituto e mozas para aprender a descifrar os gustos das mesmas. Anota e estuda todo de maneira estrita. É un investigador nato.
• Gran interese por un tema concreto. Como diciamos ao principio, unha da característica das persoas con TEA é que centran a súa atención en tema moi concreto e interésanse nel de maneira obsesiva. No caso de Sam, a súa obsesión son os pingüíns e todo o que teña que ver coa Antártida. É un experto en pingüíns, sábeo todo. Cando digo todo, é todo.
• Condutas estereotipadas. É outra constante na serie. Realiza todo de maneira milimétrica e calquera variación do ambiente pode chegar a afectarlle. Por exemplo, colocar os cubertos na mesa aliñados.

Outro dos aspectos da serie é o reflexo que mostra sobre o alto nivel de bullying que presenta este tipo de persoas. A enorme dificultade para empatizar con estas persoas e darse conta do seu trastorno unido á época adolescente pódeno levar a situacións estresantes e agresións verbais ou mesmo máis violentas.

>> Artigo relacionado: Análise de Por 13 Razóns (13 Reasons Why) cun pouco de psicoloxía.

O mellor da serie é como se ve a evolución dese mozo adolescente que simplemente quere ser como os demais. Consegue achegarse ás mozas e mellorar as súas relacións persoais aínda que sexa de maneira forzada e sobre todo, descobre o significado do amor aínda que fose de maneira errónea. Xa que se namora da persoa equivocada e non entende a situación, o que o leva a realizar accións fóra de lugar que non explicarei aquí para non encher de demasiados spoilers o artigo. Descobre por tanto o significado dos celos.

A familia de Sam.

A pesar de que a serie ten un marcado protagonista principal, podemos dicir que se trata dunha serie coral na que a súa familia son tamén coprotagonistas. Sam vive coa súa nai, o seu pai e a súa irmá que á vez ven envolvidos en diversas tramas pero que na maioría dos casos ven influenciadas polo trastorno de Sam que afectou de maneira indirecta a toda a familia.

A familia é o gran apoio para as persoas con TEA. É indispensable que coñeza o significado do trastorno e as súas repercusións xa que non é nada fácil convivir cunha persoa que dificilmente, ou nunca, mostrará afecto por ti. Lembremos que a serie narra a vida dunha persoa con TEA de altas funcionalidades, en situacións de maior severidade a situación familiar complícase aínda máis.

Elsa, a nai.

A nai de Sam dedicou toda a súa vida ao coidado do seu fillo, acudindo a todo tipo de sesións familiares e protexendo a Sam de calquera tipo de evento que puidese afectarlle debido ao seu trastorno.  Vive nun permanente medo a que lle suceda algo ao seu fillo. Unha vez que Sam crece e empeza a ser máis independente sofre o que poderiamos chamar síndrome da coidadora e empeza a sentirse máis indispensable, o que a leva a tentar refacer parte da súa vida.

Por momento, poderiamos pensar que ela é a verdadeira protagonista da serie xa que unha das ideas que tenta reflectir a idea é o gran impacto na familia que supón ter un fillo con TEA. A nai de Sam deixou de lado a súa vida para dedicarse ao seu fillo.

Doug, o pai.

Neste caso podemos ver por unha banda a realidade dun pai incapaz de soportar de afrontar a realidade do seu fillo, que non comprende de lazos emocionais e que termina por superalo até o punto de chegar a abandonar durante un tempo á súa familia. Anos despois volve e consegue estreitar lazos con Sam unha vez que as súas inquietudes de adolescente empezan a xerarlle preguntas que comparte co seu pai. É o reflexo da emoción de sentirse querido por primeira vez. A partir de aí a súa relación cambia pasando a ser o seu principal apoio, mesmo máis que a súa nai. Na serie tamén se reflicten os problemas matrimoniais que xurdan a raíz do trastorno de Sam.

Casey, a irmá.

A irmá pequena de Sam, exerce labores de protección e é parte importante da vida do novo. É o seu escudera, a cal sente que necesita protexelo polo que mesmo chega a reformularse o seu futuro fóra da cidade lonxe do seu irmán por medo a non poder coidalo. A vida desta adolescente tamén está marcada polo seu irmán repercutindo nas súas propias relacións interpersoais.

Outros personaxes.

Durante a serie aparecen outros personaxes de suma importancia como a súa psicóloga, o seu mellor amigo e a súa amiga especial. Todos eles cumpren un papel de suma importancia para o desenvolvemento das habilidades comunicativas de Sam.

En resumo, Atypical é unha serie que a todo amante do comportamento humano gustaríalle ver que reflicta os límites do cerebro.

Quedan os comentarios abertos para compartir máis visións sobre a serie e o TEA.