O desarollo psicomotor desde un punto de vista psicodinámico

As funcións do movemento corporal constitúen unha gran ferramenta psicoterapéutica e pedagóxica de suma importancia tanto na vida cotiá como na práctica deportiva xa sexa a nivel de base como a nivel profesional. A psicomotricidade forma parte de dous conceptos que conflúen: a neurología e a psicoloxía

Desde a perspectiva neurológica faise referencia a tres sistemas:

• O sistema piramidal, regulador do movemento voluntario
• O sistema extrapiramidal que regula a actividade automatizada
• O sistema cerebeloso, regulador do equilibrio interno.

Desde a psicoloxía, o movemento corporal é considerado como unha forma expresiva e de comunicación que permite un contacto co exterior, acomodándonos e actuando sobre ese mundo exterior. Este movemento articúlase por tres factores.

• A afectividad.
• A linguaxe.
• A intelixencia.

Temos que ter en conta a evolución e cambio que se produce ao longo do tempo na nosa psicomotricidade debido a unha xénese e maduración que van pasando por diversas etapas.

Os elementos fundamentais da psicomotricidade son:

Ton muscular: evoluciona ao longo de toda a vida, pero os primeiros meses son de impotante relevancia.
Harmonía cinética: encandenar os movementos gestuales ou motores no tempo e o espazo.
O termo psicomotricidade foi acuñado por primeira vez por

Outros autores han ir dando forma ao concepto:

Jean Piaget: o movemento e acción como orixe do desenvolvemento da intelixencia.

Henri Wallon: sinalou a importancia da función tónica na comunicación e as emocións.

Sigmud Freud: o corpo é o lugar onde se manifestan as pulsións inconscientes e os síntomas, tradución dunha conflitividade psíquica.

Julian de Ajuriaguerra instituye a psicomotricidade como unha práctica orixinal e específica. Afirma que os síntomas corporais permiten chegar ao núcleo do problema, que se sitúa normalmente no control tónico-emocional, orixe da relación.

Ajuriaguerra define os conceptos da psicomotricidade actual:

• Coordinación estática
• Dinámica e óculo-manual
• Organización espacial e temporal
• Estructuración do esquema corporal
• Afirmación da lateralidad
• Dominio tónico

Etapas do desenvolvemento psicomotor

1. Psicomotricidade da primeira infancia (0-3 anos)
2. Fases do esquema corporal
   1. Percepción do propio corpo (3-7 anos)
   2. Representación e coñecemento do propio corpo (7-12 anos)

1. Psicomotricidade da primeira infancia (0-3 anos)

Esta etapa pódese dividir en tres subetapas ou estadio sucesivos.

Subestadio reflicto | Estadio Impulsivo

O primeiro é chamado por Wallon como estadio impulsivo ou nivel reflicto segundo Piaget. En todo caso, caracterízase polo predominio das sensacións interoceptivas e propioceptivas. Desaparecen os reflexos arcaicos e aparecen os reflexos aprendidos ou condicionados, ligados ás necesidades vitais alimenticias e posturales do bebé.

Subestadio emotivo

Cara ao seis meses aparece un subestadio emotivo, chamado así por Wallon. Predomina unha función tónica que organiza os sistemas interoceptivos e propioceptivos. Aquí sitúase a orixe das primeiras emocións e dá lugar ao diálogo tónico bebé-nai como primeira forma de comunicación humana.

Subestadio sensoriomotor | Estadio do espello

Posteriormente atopamos o estadio sensoriomotor, denominado así por Piaget. Prolóngase até o final do segundo ano e caracterízase pola aparición e desenvolvemento da actividade psicomotriz. Esta actividade desenvólvese en dúas direccións:

• Exploración do espazo e manipulación de obxectos
• Actividade tónico postural.

Funcións importantes que se desenvolven nesta época son a prensión, o autodesplazamiento (gateo, marcha e a carreira) e o paso do espazo próximo ao espazo locomotor.

Segundo Jacques Lacan e o seu psiconanálisis, atopamos nesta fase o desenvolvemento do estadio do espello, como experiencia decisiva para o recoñecemento do propio corpo, a integración da imaxe corporal e o encontro co desexo do outro.

Para Piaget, é a época da intelixencia sensoriomotriz. O neno realiza actos cunha certa lóxica práctica, imita xestos e expresións que podemos considerar como un preámbulo da representación.

Subestadio proyectivo

Aparece durante o segundo ano e prolóngase durante o terceiro. A actividade pasa de ser sensoriomotriz a ideomotriz. As imaxes mentais son proxectadas en actos. O tipo de actividade máis utilizado é o da imitación de xestos e actitudes, desenvolvendo así a capacidade representativa. Perfecciónase a marcha e a carreira, o equilibrio dinámico e o control postural.

Con este estadio péchase a etapa da experiencia do corpo vivido, que podemos considerar como o primeiro esbozo do esquema corporal.

2. Fases do esquema corporal (3-12 anos)

As dúas seguintes fases podémolas encadrar dentro das fases do desenvolvemento do esquema corporal.

A adecuada construción do esquema corporal depende de catro factores:

1. O desenvolvemento motor global e a adecuada organización dos niveis motor, sensorial e perceptivo.
2. O investimento afectivo do propio corpo.
3. A función ideatoria.
4. A integridade e maduración dos centros nerviosos.

Ajuriagerra, en 1970, distingue tres etapas na construción do esquema corporal:

Etapa de corpo vivido (0-3 anos)
Etapa da discriminación perceptiva (3-7 anos)
Etapa da representación mental e do coñecemento do propio corpo
Discriminación perceptiva

O perfeccionamento dunha motricidad é esencialmente lúdica e pracenteira. Nela o corpo do neno preséntase tamén como emisor do xogo simbólico na medida que representa con xestos os obxectos e as accións das persoas.

A evolución da percepción do propio corpo vai cara a unha discriminación das diferentes partes do mesmo, dentro da noción de unidade corporal como estrutura global. Esta percepción dáse mediante a asociación de datos visuais e kinestésicos, e mediante a verbalización das diferentes partes do corpo que favorece a representación mental. É cara ao seis anos cando o neno pode ter xa unha boa representación topológica do seu corpo e os seus partes.

O espazo orientado xestase no propio corpo, organizándose a partir del, os eixos de referencia. O tronco e as pernas materializan a vertical; os brazos estendidos, a horizontal. A partir destes eixos oriéntase a dereita e a esquerda, o diante e o detrás. O neno de 6-7 anos ha interiorizado o eixo corporal e pode proxectar esta orientación corporal cara ao exterior. Adquírese a lateralización definitiva co consecuente predominio lateral da dereita ou a esquerda.

A representación mental do propio corpo é posible grazas a unha dobre imaxe corporal:

O esquema postural, que representa a estabilidade estática.
A imaxe dinámica correspondente ao esquema en acción.
O neno de 7-8 anos pode situarse en referencia aos obxectos e situar estes uns en relación con outros. Ademais, a representación simbólica permite operacións espaciais representadas sobre un espazo virtual.

O tempo máis significativo da formación chega sobre os doce anos. O neno, xa no seu preadolescencia, pode integrar os datos do vivido cos datos perceptivos e cognitivos, condición necesaria para a unidade afectiva e intelectual da persoa. A súa propia imaxe xa é rica en detalles.