Linguaxe, lingua e fala: diferenzas clave explicadas dende a psicoloxía e a antropoloxía

A confusión entre linguaxe, lingua e fala segue a ser frecuente entre mestres, estudantes e mesmo en manuais de gramática. Moitas veces úsanse como sinónimos, pero en realidade son tres conceptos distintos que, dende a lingüística moderna e a psicoloxía evolutiva, teñen funcións e orixes ben definidos.

Neste artigo exploramos as diferenzas entre linguaxe, lingua e fala dende unha ollada antropolóxica e psicolóxica, apoiándonos en estudos científicos recentes e cunha linguaxe sinxela para que o comprendas e o poidas aplicar na túa vida académica ou profesional.

Por que é importante diferenciar linguaxe, lingua e fala?

Distinguir estes tres termos non é só un capricho académico. Entendelos permite:

• Comprender como os humanos desenvolvemos a capacidade universal de comunicarnos.

• Identificar que parte desa capacidade se plasma en sistemas sociais como o galego, o castelán ou o inglés.

• Recoñecer como cada persoa concreta eses sistemas na súa expresión individual.

Ademais, esta diferenciación aclara debates en educación, tradución, psicoloxía cognitiva e evolución humana, onde é clave saber que é innato, que se aprende socialmente e que depende da variación individual.

Linguaxe: a facultade humana universal

A linguaxe é a facultade psicolóxica e biolóxica exclusiva dos humanos que nos permite aprender e producir linguas. Non se trata dun idioma concreto, senón da capacidade que todos compartimos.

Estudos recentes demostran que esta facultade ten unha base evolutiva e neurolóxica:

• Fitch (2017) sinala que a linguaxe combina compoñentes xenéticos e cognitivos compartidos con outros primates, pero tamén elementos exclusivamente humanos como a recursividade (Fitch, 2017).

• Markov e colaboradores (2023) destacan que a facultade da linguaxe segue a evolucionar, apoiándose en capacidades cognitivas xerais como a memoria de secuencias (Markov et al., 2023).

En termos chomskianos, falamos da Facultade da Linguaxe en Sentido Amplo (FLB), que comparte habilidades con outras especies, e a Facultade da Linguaxe en Sentido Estrito (FLN), considerada exclusivamente humana (Hauser, Chomsky & Fitch, 2002).

Lingua: sistema social e cultural

A lingua é o sistema de signos e regras que comparten os membros dunha comunidade lingüística. É abstracta, convencional e social.

Características principais da lingua:

1. É social: só existe porque a comunidade acepta e mantén as súas normas.

2. É convencional: os signos son arbitrarios; por exemplo, a palabra mesa non ten relación natural co obxecto que nomea.

3. É estruturada: contén regras gramaticais, fonolóxicas e semánticas que todos os falantes interiorizan.

Ademais, estudos sobre o cambio semántico amosan que as linguas evolucionan de maneira predecible: as palabras máis frecuentes cambian máis amodo ca as menos usadas (Hamilton et al., 2016). Isto reflicte a natureza colectiva e cambiante da lingua.

Fala: a realización individual

A fala é a expresión concreta e individual da lingua nun contexto determinado. Cada vez que falamos, escribimos ou transmitimos unha idea, estamos executando a lingua dun xeito único.

As súas características fundamentais son:

• É individual: depende do estilo, acento, estado emocional e condicións físicas de cada falante.

• É concreta: prodúcese nun tempo e lugar específicos, con variacións constantes.

Dende a psicoloxía da linguaxe, a fala é clave porque revela como os individuos aplican os seus coñecementos lingüísticos. Mesmo os erros ou innovacións da fala individual poden, co tempo, modificar a lingua compartida.

Táboa comparativa: linguaxe, lingua e fala

Competencia, actuación e o cerebro

A lingüística moderna distingue tamén entre competencia (coñecemento interno da lingua) e actuación (uso real da fala). Esta diferenza, proposta por Chomsky, coincide coa distinción saussureana entre lingua e fala.

Un estudo de Caucheteux et al. (2021) mostra que o cerebro procesa a linguaxe en distintos niveis xerárquicos (sintáctico, semántico, narrativo), o que se aliña coa diferenza entre saber a lingua e poñela en práctica.

Diferencias clave entre linguaxe, lingua e fala

Diferenciar entre linguaxe, lingua e fala non é só un detalle teórico:

• A linguaxe é a facultade universal que nos permite adquirir e usar símbolos complexos.

• A lingua é o sistema compartido por unha comunidade, con regras e convencións.

• A fala é a manifestación individual desa lingua en situacións concretas.

Saber distinguilos é esencial en educación, tradución, antropoloxía e psicoloxía cognitiva. Tamén axuda a comprender como a linguaxe humana evolucionou e segue a transformarse nas nosas sociedades.

Referencias

• Caucheteux, C., Gramfort, A., & King, J.-R. (2021). Model-based analysis of brain activity reveals the hierarchy of language in 305 subjects. arXiv preprint arXiv:2110.06078. https://arxiv.org/abs/2110.06078

• Christiansen, M. H., & Chater, N. (2015). The language faculty that wasn’t: A usage-based account. Frontiers in Psychology, 6, 1182. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01182

• Fitch, W. T. (2017). Empirical approaches to the study of language evolution. Psychonomic Bulletin & Review, 24(1), 3–33. https://doi.org/10.3758/s13423-017-1236-5

• Hamilton, W. L., Leskovec, J., & Jurafsky, D. (2016). Diachronic word embeddings reveal statistical laws of semantic change. Proceedings of the 54th Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics. https://arxiv.org/abs/1605.09096

• Hauser, M. D., Chomsky, N., & Fitch, W. T. (2002). The faculty of language: What is it, who has it, and how did it evolve? Science, 298(5598), 1569–1579. https://doi.org/10.1126/science.298.5598.1569

• Markov, I., Kruglova, N., & Gusev, A. (2023). Language: Its origin and ongoing evolution. Frontiers in Psychology, 14, 1173983. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1173983