As funcións do movemento corporal constitúen unha gran ferramenta psicoterapéutica e pedagóxica de suma importancia tanto na vida cotiá como na práctica deportiva xa sexa a nivel de base como a nivel profesional. A psicomotricidade forma parte de dous conceptos que conflúen: a neurología e a psicoloxía
Desde a perspectiva neurológica faise referencia a tres sistemas:
Desde a psicoloxía, o movemento corporal é considerado como unha forma expresiva e de comunicación que permite un contacto co exterior, acomodándonos e actuando sobre ese mundo exterior. Este movemento articúlase por tres factores.
Temos que ter en conta a evolución e cambio que se produce ao longo do tempo na nosa psicomotricidade debido a unha xénese e maduración que van pasando por diversas etapas.
Os elementos fundamentais da psicomotricidade son:
Ton muscular: evoluciona ao longo de toda a vida, pero os primeiros meses son de impotante relevancia.
Harmonía cinética: encandenar os movementos gestuales ou motores no tempo e o espazo.
O termo psicomotricidade foi acuñado por primeira vez por
Outros autores han ir dando forma ao concepto:
Jean Piaget: o movemento e acción como orixe do desenvolvemento da intelixencia.
Henri Wallon: sinalou a importancia da función tónica na comunicación e as emocións.
Sigmud Freud: o corpo é o lugar onde se manifestan as pulsións inconscientes e os síntomas, tradución dunha conflitividade psíquica.
Julian de Ajuriaguerra instituye a psicomotricidade como unha práctica orixinal e específica. Afirma que os síntomas corporais permiten chegar ao núcleo do problema, que se sitúa normalmente no control tónico-emocional, orixe da relación.
Ajuriaguerra define os conceptos da psicomotricidade actual:
Etapas do desenvolvemento psicomotor
Esta etapa pódese dividir en tres subetapas ou estadio sucesivos.
Subestadio reflicto | Estadio Impulsivo
O primeiro é chamado por Wallon como estadio impulsivo ou nivel reflicto segundo Piaget. En todo caso, caracterízase polo predominio das sensacións interoceptivas e propioceptivas. Desaparecen os reflexos arcaicos e aparecen os reflexos aprendidos ou condicionados, ligados ás necesidades vitais alimenticias e posturales do bebé.
Subestadio emotivo
Cara ao seis meses aparece un subestadio emotivo, chamado así por Wallon. Predomina unha función tónica que organiza os sistemas interoceptivos e propioceptivos. Aquí sitúase a orixe das primeiras emocións e dá lugar ao diálogo tónico bebé-nai como primeira forma de comunicación humana.
Subestadio sensoriomotor | Estadio do espello
Posteriormente atopamos o estadio sensoriomotor, denominado así por Piaget. Prolóngase até o final do segundo ano e caracterízase pola aparición e desenvolvemento da actividade psicomotriz. Esta actividade desenvólvese en dúas direccións:
Funcións importantes que se desenvolven nesta época son a prensión, o autodesplazamiento (gateo, marcha e a carreira) e o paso do espazo próximo ao espazo locomotor.
Segundo Jacques Lacan e o seu psiconanálisis, atopamos nesta fase o desenvolvemento do estadio do espello, como experiencia decisiva para o recoñecemento do propio corpo, a integración da imaxe corporal e o encontro co desexo do outro.
Para Piaget, é a época da intelixencia sensoriomotriz. O neno realiza actos cunha certa lóxica práctica, imita xestos e expresións que podemos considerar como un preámbulo da representación.
Subestadio proyectivo
Aparece durante o segundo ano e prolóngase durante o terceiro. A actividade pasa de ser sensoriomotriz a ideomotriz. As imaxes mentais son proxectadas en actos. O tipo de actividade máis utilizado é o da imitación de xestos e actitudes, desenvolvendo así a capacidade representativa. Perfecciónase a marcha e a carreira, o equilibrio dinámico e o control postural.
Con este estadio péchase a etapa da experiencia do corpo vivido, que podemos considerar como o primeiro esbozo do esquema corporal.
As dúas seguintes fases podémolas encadrar dentro das fases do desenvolvemento do esquema corporal.
A adecuada construción do esquema corporal depende de catro factores:
Ajuriagerra, en 1970, distingue tres etapas na construción do esquema corporal:
Etapa de corpo vivido (0-3 anos)
Etapa da discriminación perceptiva (3-7 anos)
Etapa da representación mental e do coñecemento do propio corpo
Discriminación perceptiva
O perfeccionamento dunha motricidad é esencialmente lúdica e pracenteira. Nela o corpo do neno preséntase tamén como emisor do xogo simbólico na medida que representa con xestos os obxectos e as accións das persoas.
A evolución da percepción do propio corpo vai cara a unha discriminación das diferentes partes do mesmo, dentro da noción de unidade corporal como estrutura global. Esta percepción dáse mediante a asociación de datos visuais e kinestésicos, e mediante a verbalización das diferentes partes do corpo que favorece a representación mental. É cara ao seis anos cando o neno pode ter xa unha boa representación topológica do seu corpo e os seus partes.
O espazo orientado xestase no propio corpo, organizándose a partir del, os eixos de referencia. O tronco e as pernas materializan a vertical; os brazos estendidos, a horizontal. A partir destes eixos oriéntase a dereita e a esquerda, o diante e o detrás. O neno de 6-7 anos ha interiorizado o eixo corporal e pode proxectar esta orientación corporal cara ao exterior. Adquírese a lateralización definitiva co consecuente predominio lateral da dereita ou a esquerda.
A representación mental do propio corpo é posible grazas a unha dobre imaxe corporal:
O esquema postural, que representa a estabilidade estática.
A imaxe dinámica correspondente ao esquema en acción.
O neno de 7-8 anos pode situarse en referencia aos obxectos e situar estes uns en relación con outros. Ademais, a representación simbólica permite operacións espaciais representadas sobre un espazo virtual.
O tempo máis significativo da formación chega sobre os doce anos. O neno, xa no seu preadolescencia, pode integrar os datos do vivido cos datos perceptivos e cognitivos, condición necesaria para a unidade afectiva e intelectual da persoa. A súa propia imaxe xa é rica en detalles.
