Como afrontar a tristeza?

A tristeza é o sentimento negativo caracterizado por un decaimiento no estado de ánimo habitual da persoa, que se acompaña dunha redución significativa no seu nivel de activación cognitiva e conductual. A experiencia subxectiva da tristeza oscila entre a pena leve e a pena intensa propia do duelo ou da depresión.

O factor determinante para diferenciar tristeza e ira é o convencemento que ten a persoa sobre a posibilidade de facer algo ou non con vistas á recuperación da meta ou á neutralización do estado aversivo. Cando a valoración cognitiva leva ao suxeito a colexir que non existe plan algún que lle permita restablecer a meta perdida, entón a emoción concomitante será a tristeza. Si se colixe que sí, será a ira. A tristeza empuxa ao abandono da meta ou á súa substitución por outra, mentres que a ira céntrase na súa recuperación.

• Artigo relacionado: Emocións básicas: criterios para a súa clasificación

Principais características da emoción de tristeza

Os trazos máis relevantes do proceso emocional da tristeza os seguintes:

• O resultado da avaliación debe ser de perda ou fracaso dunha ou máis metas.
• A perda ou dano non debe ser necesariamente de carácter permanente.
• A perda pode non ser persoal senón afectar a outros achegados a nós.
• As metas con respecto ás que se avalía a perda poden ter diferente proxección temporal.
• Debido a estes e outros factores, a experiencia subxectiva da emoción de tristeza (o seu sentimento) variará considerablemente tanto en intensidade como en duración. Estes parámetros oscilarán entre unha tristeza leve e de curta duración e unha melancolía intensa e perdurable, que pode ter consecuencias patolóxicas nas persoas que a sofre (depresión clínica e suicidio).

Un dos efectos cognitivos que provoca esta emoción é a atenuación da atención cara ao ambiente e, naquel momento, a súa orientación cara ao medio interno. Esta medida procura ao individuo un certo illamento estimular, que lle permite rexeitar eventos emocionais que polo seu difícil manexo, xeran tensión e dan pé á emerxencia da tristeza. Ademais este estado de relativo confinamento favorece a autoevaluación e a reflexión sobre a situación problema.

Así mesmo, inflúe tamén sobre os procesos de pensamento da persoa: asóciase cunha menor propensión a utilizar xuízos heurísticos e, no seu lugar, a guiarse por procedementos ríxidos e estereotipados. Cando o contexto achega evidencia de que o plan de acción clásico non sempre é útil, entón o individuo atribulado modifica as súas estratexias, adoptando esquemas de pensamento máis flexibles e novos.

• Artigo relacionado: Roda das emocións de Robert Plutchik

Afrontamento da tristeza

A tristeza ten unha función de protección e restauración fronte a ameazas procedentes do exterior. Non é malo sentirse triste. Só éo, como en todo, cando se sitúa nos extremos do seu espectro de maneira continuada. Por tanto, cando falamos do seu afrontamiento falamos dos métodos que pon en práctica estas funcións, que fundamentalmente son tres: retraimiento, moderación funcional e impacto social.

• A persoa triste tende a replegarse sobre si mesma e illándose de forma relativa do resto do contexto de maneira que facilita a posta en marcha do resto de medidas de afrontamiento. Con esta conduta reservada a persoa desconecta do resto de comportamentos planificados e aforra enerxía para tentar solucionar o conflito que lle levou ao estado de tristeza. Por este motivo, estar triste en parte é o primeiro paso para resolver o problema que hai levado a ese estado emocional. Ademais, esta conduta favorece a modulación dalgúns procesos cognitivos que manteñen o estado de acantonamiento, por exemplo reducindo a nosa atención sobre outros estímulos menos importantes nese momento.
• Moderación funcional. Coa tristeza se atenúa o funcionamento xeral da persoa xa que o acontecemento que a provocou foi unha situación de conflito (medo, ira, ansiedade…) polo que o organismo necesita acougarse dalgunha maneira. A tristeza reduce os niveis altos de activación tanto cognitiva como física. Esta desaceleración cognitiva permitirá render mellor na análise do sucedido e investir máis tempo na resolución do problema.
• Impacto social. Cando unha persoa está triste exerce un efecto catalizador sobre o apoio social e afectivo dos demais. Xérase máis facilmente empatía cunha persoa triste e é máis piadoso prestarlle atención. O sentimento de melancolía fainos máis propensos a buscar alivio e apoio a través do contacto social. Isto non sucede sempre así. En ocasións a persoa triste se retrae completamente e rehúye de maneira extrema do contacto social. Este último caso sucede cando a situación de conflito afecta de maneira directa á autoestima da persoa e á súa imaxe social que a persoa quere dar sobre si mesma.

Tristeza patolóxica

A tristeza extrema adopta sempre un cariz incapacitante, frecuentemente dando forma a un cadro psicopatolóxico de alta prevalencia, a depresión. O aspecto afectivo máis destacable desta patoloxía é o sentimento de melancolía profunda que, xunto coa incapacidade para experimentar pracer algún (anhedonia), impregna tanto os procesos mentais da persoa como a súa interacción co medio. A persoa instálase nunha actitude pesimista e un desinterese que alcanza a todos os ámbitos da súa vida.

A reflexión mental leva a cabo de forma lenta e custosa, e dedícase preferentemente á elaboración de contidos negativos, que viran ao redor de sentimentos de desánimo e incapacidade. A atención e a concentración diminúen de forma notoria, basicamente como resultado do desinterese, a falta de motivación e o baixo nivel de activación.

Prodúcese, ademais, unha afectación dos ritmos biolóxicos, alteracións do soño e do apetito. Efectos fisiológicos como dores de cabeza, ausencia de menstruación, estreñimiento, palpitaciones e sensación de cansazo crónico.

Bibliografía

Domínguez, F.S. (2003) A alegría, a tristeza e a Ira. En Emoción e Motivación: a adaptación humana Vol. I Editorial Centro de Estudos Ramón Areces