Como afecta la vejez a los diferentes tipos de memoria?

As persoas maiores quéixanse habitualmente de que a súa memoria non é tan boa como antes. A pesar desta afirmación tan estendida non sempre están afectados pola idade os procesos que interveñen na memora nin se produce a súa deterioración debida á vellez exclusivamente, nin polo tempo nin pola forma na que se produce. Con todo, durante a vellez si é certo que se producen alteracións debidas á deterioración normal do noso cerebro pola idade que poden afectar aos distintos tipos de memoria.

Desde un punto de vista neurofisiológico e neuropsicolóxico os lóbulos frontais e áreas medio-temporais son especialmente sensibles ao envellecemento. As áreas cerebrais que ven máis afectadas son as corticales, principalmente o córtex prefrontal. Tomando esta base psicobiológica e os distintos estudos realizados sobre o tema podemos analizar cómo afecta a idade aos diferentes tipos dem emoria. É importante coñecer cómo afecta a idade ao noso cerebro para tratar mellor aos nosos maiores e coñecer as súas necesidades, xa sexa si aínda manteñen a independencia total, si conviven connosco ou si viven nunha residencia de anciáns de Bilbao.

Como afecta a vellez aos distintos tipos de memoria

Imos a subdividir os tipos de memoria dous grandes grupos, o primeiro deles a que afecta os procesos máis inmediatos e o segundo aos procesos de recuperación de información almacenada a longo prazo.

Memoria sensorial, memoria a curto prazo e memoria operativa

Memoria sensorial

Os rexistros sensoriais máis investigados nos humanos son o visual ou icónico e o auditivo ou ecoico. Algúns estudos apuntan a que tanto na visual/icónica como na auditiva/ecoica e a táctil, prodúcense poucos cambios coa idade porque a deterioración na sensibilidade do rexistro sensorial é leve. No entanto, é preciso sinalar que para que a información sensorial rexístrese é imprescindible traspasar o limiar sensorial. A medida que se alcanza a vellez, e sobre todo a partir dos 75-80 anos, algunhas persoas maiores presentan unha deterioración significativa dos sistemas sensoriais, con perdas de información que poden ter consecuencias graves na cognición.

Memoria a curto prazo e memoria operativa

Entre as tarefas que se utilizaron tanto para estudar a capacidade de almacenamento a curto prazo como a capacidade de esquecemento, existen:

• • A tarefa de amplitude de memoria: preséntanselle ao individuo unha serie de elementos (díxitos, letras ou palabras) que van incrementándose en lonxitude e requírese que os lembre no mesmo orde no que se lle presentaron (amplitude cara adiante) ou en orde inversa (amplitude cara atrás). O rendemento nunha tarefa de amplitude de letras entre un grupo de suxeitos novos e un grupo de anciáns, e comprobaron que as diferenzas foron significativas. Máis interesante foi que atoparon tamén diferenzas significativas entre dous grupos de anciáns (65-75 anos e 80-90 anos).
  • A tarefa de Brown-Peterson: preséntanselle un conxunto de elementos (consonantes ou palabras), que ten que lembrar despois dun intervalo de tempo. Durante este, o suxeito ten que realizar unha tarefa distractora, coa finalidade de impedir que repase internamente o material. As investigacións con esta tarefa mostraron que a proporción de esquecemento entre anciáns e novos é bastante equivalente.

As tarefas que se utilizan para examinar a memoria operativa requiren que o suxeito reteña unha información determinada ao mesmo tempo que procesa ou manipula dita información. Nalgunhas investigacións, atopouse de maneira bastante consistente que as persoas maiores teñen un rendemento máis baixo en tarefas de memoria operativa respecto das máis novas. Nos traballos sobre o funcionamento da memoria operativa no envellecemento, púidose observar que a medida que a complexidade da tarefa aumenta, as puntuacións dos suxeitos maiores descenden, respecto dos máis novos.

Memoria a longo prazo

Imos diferenciar dentro da memoria a longo prazo entre a memoria semántica e a memoria episódica, pero analizaremos tamén outros tipos relacionados.

Memoria episódica

A memoria episódica fai referencia ao recordo que ten o suxeito dun acontecemento localizado nun coordenadas espazo-temporais concretas. A característica fundamental é que a recuperación dun acontecemento do pasado vai acompañada dunha toma de conciencia do momento e do lugar concretos vividos. Nunha situación de laboratorio, un episodio deste tipo pode ser unha lista concreta de palabras que se presentan para lembrar despois. A memoria episódica descende de maneira significativa a partir dos 30-40 anos até os 70-80.

No funcionamento desta memoria habería que diferenciar os procesos de codificación, retención e recuperación.

• • Codificación, aos anciáns cústalles máis codificar a información, mesmo cando nas instrucións da tarefa convídaselles a elaborar a información para poder lembrala despois. É posible reducir diferéncialas si fornécese apoio contextual no momento da codificación e/ou no da recuperación posterior.
  • Recuperación, as diferenzas diminúen si fornéceselles claves de recuperación.

Memoria do contexto

A memoria do contexto e da fonte de información refírese ao recordo acerca das particulares condicións en que tivo lugar un acontecemento determinado. Un acontecemento ou feito determinado ten un conxunto de atributos ou características, os cales poden ser de natureza máis cognitiva ou máis perceptiva. O recordo da información de atributos de natureza máis perceptiva é crítica para determinar a fonte do recordo.

As investigacións atoparon que os anciáns son menos capaces de discriminar entre os elementos vistos e os imaxinados respecto dos mozos. Ademais, os datos indicaron que a similaridad das características preceptúales e conceptuais entre os obxectos imaxinados e os vistos entorpecíanlles de maneira distinta, afectando máis aos anciáns.

Memoria semántica

A memoria semántica é un sistema que nos permite a adquisición e retención de coñecementos xerais do mundo, independentemente do momento ou lugar concretos no que se aprenderon. Coa idade, non diminúe ou practicamente non se nota si comparamos coa memoria episódica: o coñecemento conceptual continúa incrementándose.

No estudo da memoria semántica realízanse tarefas de recordo libre, de recordo con clave ou de recoñecemento. As diferenzas anciáns-novas son maiores nas primeiras, menores nas segundas (a clave compensa o recordo) e equiparables nas terceiras.

Si as demandas da tarefa están máis dirixidas polos estímulos (procesamiento abaixo-arriba) e fornécese un apoio da contorna para a recuperación, as diferenzas de idade no funcionamento da memoria serán minimizadas. Pola contra, si a tarefa está máis dirixida por un procesamiento de arriba-abaixo e o apoio do contexto da contorna é pequeno, as diferenzas serán maiores.

Memoria autobiográfica

A memoria autobiográfica refírese ao recordo persoal de acontecementos vividos ao longo da vida. Entre os 10-20 anos sitúase a maior parte de recordos acumulados nesta memoria. As persoas adultas e anciás adoitan ter uns recordos máis nítidos para acontecementos que viviron desde os 7-10 até ao redor dos 25 anos, en relación cos recordos que teñen doutros períodos posteriores da súa vida.

Memoria prospectiva

A memoria prospectiva é o recordo de algo que temos que realizar nuns momentos determinado. É un aspecto moi crítico na actuación corrente da vida diaria. Para realizar con éxito unha tarefa prospectiva, o suxeito ten que lembrar, cando chega o momento, un conxunto de aspectos, entre os que destaca:

• • Lembrar que hai algo que ten que facer.
  • Lembrar en que consiste a tarefa.
  • Realizar a tarefa.
  • Lembrar si realizou a tarefa nun momento determinado, de maneira que non a volva a repetir.

Experimentos indican que as persoas maiores teñen significativamente máis dificultades para levar a cabo tarefas prospectivas. Un exame coidadoso destas diferenzas apuntaría ao maior uso que fan as persoas maiores e anciás de axudas externas na súa vida cotiá (axendas, etc.) comparadas con persoas novas.

Memoria procedimental

En xeral, atópanse poucas diferenzas significativas entre anciáns, adultos e novos, e non sempre se atopan. En calquera caso, as diferenzas debidas á idade son menores que en tarefas de memoria explícita. É interesante diferenciar entre tarefas de priming perceptual e tarefas de priming conceptual. Ao comparar os efectos da idade nestes dous tipos de tarefas, os resultados son diverxentes: ás veces os anciáns non teñen un déficit nas primeiras e si nas segundas e outras veces atópase o patrón inverso.

En termos xerais poderíase afirmar que os efectos da idade non parecen ser sistematicamente diferentes nun tipo de tarefas de priming respecto das outras, e as diferenzas debidas ao factor idade non se obteñen sempre.

Memoria non verbal

Nos estudos sobre o recordo da información espacial, un das paradigmas máis utilizados consistiu en presentar aos suxeitos, por exemplo, debuxos ou obxectos nunha matriz espacial e pedirlles que substitúan os elementos ás súas posicións orixinais. Algúns destes estudos atoparon que o rendemento dos anciáns é significativamente máis baixo, tanto no recordo como no recoñecemento da información espacial.

En termos xerais poderiamos dicir que nos anciáns existen deficiencias en canto ao procesamiento da memoria en relación a un déficit na velocidade de procesamiento, menor capacidade de memoria operativa e maior dificultade de inhibición da información que deixa de ser relevante.

_

Fontes:

Elosúa de Juan, MªR. (2003). O desenvolvemento da memoria na vida adulta e na vellez. En Gutierrez , F., García. J.A., Carriedo, N. Psicoloxía Evolutiva II: Desenvolvemento Cognitivo e lingüistico. Vol. 2. Capítulo 20, pp. 299-327.  Madrid: UNED