Son varias as teorías sobre o desenvolvemento cognitivo que diferentes autores postularon ao longo dos anos (Shaie, Vygotsky…) pero sen dúbida o traballo do psicólogo suízo Jean Piaget (1896-1980) é unha da máis estendida e unha referencia para o resto de teorías da psicoloxía do desenvolvemento ou evolutiva. 

Epistemoloxía xenética.

A teoría piagetiana partía dun sistema filosófico sobre unha base biolóxica do coñecemento. O problema filosófico do que partía Piaget é unha cuestión epistemológica, o que é e como se produce o coñecemento, abordada de forma empírica sobre os supostos biolóxicos e a investigación psicólogica. Por tanto, a esa cuestión epistemológica engádaselle a cuestión ontogénica, o como se desenvolve ese coñecemento adquirido. O que se termina coñecendo como epistemoloxía xenética. 

Para Piaget hai unha verdade fundamental: a continuidade funcional que existe entre a vida e o pensamento. Por tanto, deduce que non existe discontinuidad entre o pensamento do neno, o do adulto e o científico, senón que ese pensamento vaise xerando uns a partir doutros desde a base biolóxica previa. A novidade é o que caracteriza principalmente ao coñecemento.  O incremento do coñecemento e como se elaboran as novas estruturas do mesmo a partir das precedentes é o problema ao que tenta dar resposta a epistemoloxía xenética que propón Piaget.  

O coñecemento provén das interaccións entre o suxeito e os obxectos, as cales implican actividades interdependientes entre eles segundo un proceso continuo e en espiral que o suxeito deberá ir aprendendo a coordinar para implementar novas accións a partir das anteriores. 

Procesos de cambio.

Estes procesos de cambio prodúcense a partir de dous procesos complementarios e inseparables: a adaptación e a organización. 

• Adaptación (plano externo), prodúcese cando na interacción do individuo co medio, o organismo experimenta cambios beneficiosos útiles para a supervivencia. Dentro da adptación existen dous procesos básicos fundamentais desde o punto de vista biolóxico e intelectual:
  • Asimilación: proceso polo que as estruturas psicolóxicas previas imponse aos novos elementos modificándoos para integralos no coñecemento. O organismo responde a un estímulo porque xa posúe un esquema ou estrutura psicolóxica para poder interpretalo.
  • Acomodación: proceso polo que se modifican as estruturas psicolóxicas internas en función das variacións das condicións externas. Axústanse os esquemas previos para facelos consistentes coas novas experiencias.
• Organización (plano interno), proceso polo cal se van integrando eses cambios mediante reestruturacións internas do sistema no seu conxunto.

As estruturas psicolóxicas, segundo Piaget.

A organización interna parte dos conceptos acción, esquema ou estrutura psicolóxica. 

Acción: medio polo cal o suxeito entra en contacto cos obxectos para coñecelos e modificalos e ser fonte de coñecemento a través do axuste do esquema subxacente xenérico para asimilar o obxecto. 

Esquema: aquilo que hai repetible e generalizable nunha acción. Por tanto, é un patrón de conduta organizado, considerado como a unidade básica do funcionamento cognitivo. 

Os estadios do desenvolvemento, segundo Piaget.

Tendo en base unha organización sincrónica ou horizontal das accións e esquemas ou estruturas psicolóxicas o desenvolvemento cognitivo concíbese como un proceso mediante o cal os esquemas de acción vanse diferenciando e diversificando a partir das formas máis elementais até as máis complexas. Ademais, ese desenvolvemento forma parte dun proceso de combinación e coordinación de todas as estruturas do conxunto que permiten así falar de diferentes niveis ou estadios evolutivos: 

Sobre estes cimentos, evolucionan o famosos catro estadios do desenvolvemento segundo Piaget, tamén chamados períodos ou niveis: 

1. Período do desenvolvemento sensoriomotor: prodúcese entre 0-2 anos
   aproximadamente. A evolución da intelixencia baséase en sensacións e en ir explorando repetitivamente os obxectos que rodean ao neno ou nena.
2. Período preoperatorio ou etapa representativa: até os 7-8 anos. O neno ou nena a comeza a expresar o que quere, incorporando algo que lle diferencia doutros seres vivos: a linguaxe. Utiliza a imitación ou os xogos como vía de comunicación.
3. Período das operacións concretas: de 7-11 anos. O neno ou nena é
   capaz de ordenar, clasificar e relacionar as cousas aplicando a lóxica.
4. Período das operacións abstractas ou formais: até os 15 anos. O neno ou nena é capaz de relacionar operacións abstractas: parte de
   hipótese, valóraas e estuda e trata de solucionalas. Incorpora o
   pensamento adulto.

Tres son os criterios básicos que utilizo Piaget para identificar esas formas de organización estrutural:

1. Totalidades estruturadas, cada unha delas debe poder explicar a diversidade das condutas observadas no estadio correspondente.
2. Secuencia xeral dos estadios, debe quedar claro como se sitúa cada etapa dentro da secuencia.
3. Orde constante de sucesión nas distintas estruturas e estadios.

Estes son algúns dos postulados básicos da teoría do desenvolvemento cognitivo de Piaget, que é moito máis extensa e serviu de base para moitas outras teorías. Con todo, foi criticada en varios aspectos. Quizais a crítica de maior repercusión é o escaso papel que se lle atribúe á linguaxe e os factores sociais dentro do desenvolvemento o cal é paradoxal xa que a súa teoría baséase en informes verbais dos suxeitos.