Estructura psicolóxica da personalidade segundo Cattell: modelo dos 16 factores.

Raymond Cattell

(1905-1998) define a personalidade como aquilo que nos di o que unha persoa fará cando se atope nunha situación determinada. O elemento estrutural básico da personalidade é o trazo, que implica tendencias reactivas xerais e fai referencia a características relativamente permanentes.

De acordo coa súa orixe, os trazos poden ser constitucionais ou ambientais. En función do seu contido, pódense dividir en trazos de capacidade ou aptitudinales (recursos para solucionar problemas), de personalidade ou temperamentales (forma peculiar de comportamento de cada persoa ou tendencias estilísticas) e trazos dinámicos (relacionados coa motivación ou causa do comportamento).

Tipos de Trazos.

De acordo co rango de aplicación, distingue entre trazos comúns ou aplicables a todos os individuos, e específicos, exclusivos dunha persoa, aínda que o seu traballo céntrase nos comúns. Por último, en función da súa significación, podemos atoparnos con:

• Trazos superficiales: fan referencia a condutas que aparecen unidas a nivel superficial pero que realmente non covarían conxuntamente nin teñen unha raíz causal común.
• Trazos fonte ou profundos: determinados por condutas que covarían conxuntamente, de forma que constitúen unha dimensión de personalidade unitaria e independente. A esfera da personalidade quedaría constituída por estes trazos.

Criterio Léxico

Para determinar empíricamente cales eran os trazos fundamentais da personalidade, Cattell. partiu da análise da linguaxe, utilizando o que se coñece como criterio léxico. Estaba en contra da utilización de termos de uso común na linguaxe (como sociable, responsable, etc.) para denominar aos elementos estruturais ou trazos. Propuxo a utilización dunha nova nomenclatura consistente en utilizar as letras do abecedario (A, B, C,…) ou índices universais, seguidos dun número, ou termos gregos, ou neoloxismos formados polas primeiras sílabas das palabras utilizadas na descrición destes trazos.

• Distinguía tres tipos de datos:
  • Datos L: fan referencia a feitos ordinarios da vida real que son contrastables.
  • Datos Q: proceden de cuestionarios, son por tanto datos informados pola persoa.
  • Datos T: fan referencia a probas nas que a persoa avaliada non é consciente da relación existente entre a súa resposta e a característica de personalidade que se pretende medir (son os preferidos de C.).

A estrutura da personalidade: 16 factores da personalidade segundo Cattell

Os termos da linguaxe podíanse clasificar en catro diferentes categorías:

• Trazos ou termos que expresan unha tendencia consistente e estable de comportamento.
• Estados de ánimo temporais.
• Termos que fan referencia ao efecto que a conduta do suxeito ten sobre outros.
• Unha categoría mixta.

Dos 16 factores atopados, procedentes dos datos Q, 12 coincidían cos obtidos anteriormente cos datos L (A, B, C, E, F, G, H, I, L, M, N e Ou) e 4 eran exclusivos cos datos Q (denominados coa letra Q e subíndices do 1 ao 4).

Proceso

Cattell fala de trazos dinámicos para facer referencia ás cuestións das causas ou razóns da conduta. Os trazos dinámicos divídeos en actitudes, sentimentos e ergios. A unidade básica é a actitude, que expresa a forza do interese por seguir un curso de acción en particular.

Para pescudar os compoñentes das actitudes analizáronse factorialmente as puntuacións procedentes de distintas medicións dunha única actitude, e nos diferentes estudos obtivéronse cinco factores compoñentes:

• Factor alfa ou Iso consciente: fai referencia á procura de satisfacción sen considerar as posibles consecuencias.
• Factor beta ou Expresión do Eu: refírese a un interese maduro en contacto coa realidade, así como aos intereses adquiridos polos hábitos e as obrigacións. Representa a forza do interese consciente e deliberadamente desenvolvida.
• Factor gamma ou Súper Eu: fai alusión a un eu debería estar interesado.
• Factor delta ou Iso inconsciente: inclúe as respostas motivadas de natureza fisiológica ante os estímulos relacionados co interese.
• Factor épsilon ou Conflito inconsciente: refírese ao reprimido e feito inconsciente debido ao conflito.

A análise factorial de segunda orde deste cinco compoñentes descubriu que están relacionados, polo que se poderían reducir a dous compoñentes, un integrado ou consciente (Eu e Súper Eu) e outro non integrado ou inconsciente (Iso, expresións fisiológicas e complexos reprimidos).

Os ergios fan referencia aos factores que reflicten impulsos biolóxicos innatos, mentres que os sentimentos fan alusión a aqueles que están determinados polo ambiente, adquiridos fundamentalmente a través da familia e a escola.

Un ergio é un impulso innato, que se activa por estímulos ambientais e que cesa cando a meta lógrase. Os sentimentos son actitudes complexas que incorporan intereses, opinións e actitudes menores; son trazos ambientais.

Os trazos dinámicos organízanse de maneira complexa formando un armazón dinámico. Introduce o concepto de subsidiación para explicar o proceso polo cal certos trazos dinámicos son subsidiarios ou dependentes doutros trazos. Así, os sentimentos dependen dos ergios, e as actitudes dependen dos sentimentos.

O armazón dinámico describe unha complicada rede de interrelaciones entre intereses, actitudes, sentimentos e metas érgicas e pode cambiar como resultado de estados emocionais como fatiga, culpa, ansiedade ou depresión, ou por cambios no ambiente.

Modelo econético.

Este modelo representa o esforzo de Cattell por remediar o problema do que adoece sistematicamente a psicoloxía dos trazos, ao non ter en conta á situación na predición da conduta e basearse exclusivamente nos trazos.

Expresa os diferentes elementos que considera importantes para a predición da conduta na ecuación de especificación, que especifica a maneira en que trazos e situacións combínanse para predicir a conduta. A resposta do suxeito nunha situación dada, que é o que queremos predicir, está determinada pola combinación ponderada de:

• Trazos fonte da persoa.
• Estados e roles da persoa.
• Os significados culturais e sociais da situación para a persoa.
• A combinación ponderada de calquera outro factor que non se especificou.

Cuestionario de personalidade de cattell.

A obra de Cattell está moi ligada ao desenvolvemento dunha das probas de avaliación da personalidade máis coñecida e utilizada, o 16PF, posto que se emprega tanto en investigación como no campo laboral e o clínico.

_

Referencias:

Cattell, R.B.; Cattell, A,K., Cattell, H.E.P. (1995). 16 PF-5. Cuestionario Factorial de Personalidade. TEA edicións.