O informe pericial psicolóxico: características e estrutura

O labor do psicólogo non termina coa avaliación e a intervención do suxeito, non podemos esquecernos da importancia da correcta elaboración do informe psicolóxico. Esta é a última fase do proceso psicolóxico e debemos saber estruturar e redactar a información de face á súa presentación xa sexa ao propio paciente ou cliente ou á entidade que o así o requira.

No ámbito da psicoloxía clínica ou social o informe posterior non é o obxecto último do proceso pero si xa que a avaliación e intervención presentan a súa maior finalidade, non obstante o informe pode ser solicitado polo paciente igualmente.

Con todo, na psicoloxía xurídica ou forense o proceso de avaliación termina coa comunicación dos resultados xa sexa de forma oral, escrita ou ambas.

A continuación pasaremos a definir o informe pericial e detallar as súas consideracións, características e expor un posible modelo de estrutura.

Que é o informe pericial?

O traballo do psicólogo forense termina coa tradución da súa avaliación a un informe que se remite á autoridade que o solicitou, a isto é ao que chamamos informe pericial psicolóxico ou peritaje psicolóxico. Dado que o informe pericial é o resumo do traballo realizado é fundamental que sexa redactado dunha forma correcta, estruturada e baixo unha serie de consideracións.

O informe pericial ou ditame (desde un punto xudicial): é un documento escrito, asinado e datado no que o perito psicolóxico expón as súas consideracións e conclusións sobre o feitos obxecto de avaliación. Emítese por orde das autoridades xudiciais e o perito deberá ratificalo verbalmente.

10 Consideracións para unha correcta elaboración do informe pericial.

1. A linguaxe ha de ser claro e sinxelo. Ten que ser entendido por profesionais que non son técnicas especialistas en ciencias do comportamento. Non debe conter demasiados tecnicismos psicolóxicos ou científicos.
2. O perito debe explicar e contestar de forma clara, concisa e concreta ás preguntas formuladas polo Xuíz ou Tribunal.
3. O informe debe conter evidencia contrastable e defendible
4. Hanse de evitar as imprecisións nas afirmacións.
5. Non se deben incluír aspectos irrelevantes á causa.
6. Ha de ser coherente e defendible.
7. Non se deben incluír xuízos de valor ou opinións persoais.
8. Non se debe ditaminar sobre a imputabilidad do suxeito. Esta parte é decisión exclusiva do poder xudicial. O perito só debe sinalar as alteracións mentais posibles que puidesen afectar as capacidades do suxeito.
9. Nunca determinar a culpabilidade ou inocencia do suxeito. Non é o mesmo o labor pericial que a xudicial.
10. Non facer do informe un pretexto para exhibir o coñecemento da materia ou para facer alarde da riqueza do vocabulario.

Características do informe pericial.

Dous son as principais características a ter en conta para unha correcta comunicación dos resultados por parte do técnico perito psicolóxico, o informe pericial é:

É un documento científico (Fernández-Ballesteros, 2007) que cumpre os seguintes criterios:
É o resultado dun proceso axustado a normas a través do cal se obtiveron uns resultados dos que se derivan unhas consideracións técnicas (psico-legais) que dan resposta á demanda xudicial
O proceso do peritaje foi realizado por un experto, psicólogo forense, que asume a responsabilidade de todas as súas accións.
Debe conter os datos suficientes para poder ser replicable ou contrastratable por outros evaluadores, como calquera outra investigación científica.
É un documento legal.
Debe practicarse coas garantías constitucionais e conforme ás leis procesuais. En España segundo a Lei do Enjuiciamiento Criminal.
Serve de base para as decisións xudiciais, é dicir funciona como elemento probatorio.
Outras características do informe pericial psicolóxico:

É un ditame archivable e durable que serve de base para comparar os resultados obtidos na avaliación noutros momentos.
Serve de punto de referencia sobre unha situación ou momento concreto da vida dunha persoa implicada nun proceso xudicial. É unha avaliación transversal, por norma xeral, agás que se requira seguimento longitudinal.
Culminación e peche do proceso diagnóstico onde se comunican os resultados, orientacións e valoracións requiridas xudicialmente.

Estrutura do informe pericial psicolóxico.

Non existe un consenso sobre o modelo tipo de informe pericial pero a Lei de Enjuiciamiento Criminal de España (Artigo 478) recomenda que se inclúan estes aspectos:

• Descrición da persoa ou cousa obxecto do mesmo, no estado ou o modo no que se ache.
• Relación detallada de todas as operacións practicadas polos peritos e o seu resultado.
• Conclusións que en vista dos datos obtidos formulen os peritos, conforme aos principios e regras da ciencia ou arte.

Ademais, o informe pericial psicolóxico deberá conter:

• Preguntas ou cuestións que se lle expoñan previamente ao perito.
• Respostas aclaratorias do perito.
• Elementos técnicos que se utilizaron para chegar ás devanditas respostas.

Modelo de estrutura de informe pericial.

O informe debe de abrirse cun encabezado que reflicta o obxecto do mesmo de forma clara: Informe psicolóxico forense. A partir de aquí estruturarase nunha serie de apartados:

1. Datos identificativos do perito e avaliado. Son os datos identificativos do psicólogo técnico responsable da peritación psicolóxica. Nome e apelidos, número de colexiado e datos do procedemento e xulgado para o que se achega o documento. Data de recepción do encargo, data e lugar da avaliación e os datos do avaliado.
2. Motivo do informe. Aquí recollerase a finalidade do informe e citarase textualmente o solicitado no oficio xudicial ou o demandado polo cliente.
   Metodoloxía. Descríbense todas as técnicas que se usaron para a avaliación do suxeito (entrevistas, probas, test, rexistros observacionales, etc.) e as puntuacións obtidas en cada unha das probas realizadas. Aconséllase realizar unha breve descrición da técnica utilizada recollendo reseñas científicas que avalen o uso da mesma, pódese recoller tamén os índices de fiabilidade e validez e o significado das escalas para a súa correcta interpretación.
3. Exposición da información solicitada. Este apartado contén varios subapartados:
   Antecedentes familiares. Familia de orixe e adquirida, problemas psicopatolóxicos referentes á familia e antecedentes penais de membros familiares. Tamén destacaremos a relación familiar actual.
   Antecedentes persoais. Desenvolvemento infantil e psicobiográfico, proceso de socialización e alteracións do comportamento, historia educativa, historia penal e penal, clasificacións de grao, etc.
   Hábitos tóxicos, se os houbese. Idade de inicio no consumo de sustancias, consecuencias, intentos de rehabilitación, recaídas, motivación para o cambio, habilidades de prevención, etc.
   Historia clínica. Relación de enfermidades médicas relevantes e trastornos psiquiátricos diagnosticados.
   Avaliación psicopatolóxica: actitude do suxeito cara á avaliación, impresión clínica, estado mental, personalidade.
   Exposición do resultado das probas aplicadas. Pódese optar por enumerar as probas no apartado metolodogía e aquí dar paso á explicación detallada dos resultados obtidos e a súa interpretación.
4. Discusión psicolegal ou forense. Esta é a parte principal do informe xa que é onde o perito justifica e razoa as súas consideracións técnicas con arranxo a fundamentos científicos. Neste apartado discútese a información obtida valorando os datos obtidos en función da demanda psicolegal. Discútense as inconsistencias atopadas. O psicólogo ha de ter claro que só posúe a certeza relativa aos feitos e nunca a certeza absoluta. Valorarase aquí sobre se o peritado parece algún tipo de trastorno que afecte as súas capacidades ou se no momento dos feitos delituosos estaba nas súas plenas facultades mentais. Aconséllase neste apartado procurar facer a mínima mención dos termos xurídicos e utilizar unha linguaxe sinxela.
   Conclusións periciais. Exponse de forma numerada e comprensible todas as conclusións derivadas sen incluír datos novos. Serán conclusións o máis breves e concisas posibles. Aconséllase dirixirse á autoridade solicitante co trato pertinente á mesma:
   Exemplo: O perito asinante ha redactado o contido do presente informe con imparcialidade e con arranxo ao seu leal saber e entender. Con todos os respectos a SSª emite as seguintes conclusións:
5. Data e firma. O perito psicolóxico sempre ha de asinar o informe foresnse con nome, apelidos, número de colexiado, data de elaboración ou emisión do informe (o cal determina a validez temporal e contextual). É recomendable aquí engadir unha cláusula adicional de carácter transversal para salvagardar ao perito. Sería algo así como:
   Nota- O presente informe é o resultado dunha avaliación psicolóxica referida só ás circunstancias concretas do contexto en que foi solicitado, por tanto non debe utilizarse en casos nin momentos diferentes a ese contexto. Se se producise unha modificación substancial nalgunha das circunstancias consideradas procedería unha nova avaliación.

Lembre que é só un modelo de mostra. Se quere deixar os seus aclaracións e contribucións sobre el pode facer deixando o seu comentario e ampliar o artigo xuntos.